Terwijl de verkiezingsstrijd de ontknoping nadert, is het in de campagne bar weinig gegaan over de toekomst en financiering van onderwijs en onderzoek, vindt waarnemend voorzitter van het college van bestuur Timo Kos, die onder meer verantwoordelijk is voor de financiën van de universiteit. ‘Maar dat wil niet zeggen dat wij stil blijven staan’, benadrukt hij. ‘Wij werken ons achter de schermen te pletter en vechten bij alle politieke partijen voor fatsoenlijke financiering van onderwijs en onderzoek op onze universiteiten.’

Toch gaat de campagne er nauwelijks over. Hoe komt dat, denkt u?
‘Ik denk dat het niet genoeg speelt bij de kiezers. Ze maken zich drukker over andere dingen, zoals wonen, migratie, zorg en stikstof. Langetermijninvesteringen in iets wat het al relatief goed doet, zijn moeilijker te verkopen.
‘De vorige keer speelde het meer, toen waren internationale studenten de zondebok. Daar zijn partijprogramma’s nu genuanceerder over, dus dat is winst, al ligt de Wet Internationalisering in Balans nog steeds op tafel. Die moet eind van het jaar nog door de Tweede Kamer.’ 

Hoe staat het met de rechtszaak over het eenzijdig verbreken van het Hoofdlijnenakkoord die de universiteiten hebben aangespannen tegen het Rijk?
‘We gaan aanvechten dat die miljard investeringen die het kabinet-Rutte IV had toegezegd door het kabinet-Schoof weer ongedaan zijn gemaakt. We hebben de zaak aanhangig gemaakt bij de bestuursrechter en er wordt nog getoetst of het daadwerkelijk tot een zaak gaat leiden. Maar het is vrij uniek en een teken aan de wand dat universiteiten procederen tegen beslissingen van het Rijk. Het is simpel: we willen de bezuinigingen van tafel, want die vinden we onrechtmatig en zeer onverstandig.’ 

Kan de rechtszaak van tafel als er snel een nieuw kabinet komt dat weer in universiteiten gaat investeren?
‘Nee, want ook in de toekomst willen we niet dat een kabinet zomaar bestuursafspraken verbreekt. Het is een principiële zaak. Overigens: als het een zaak wordt en we krijgen gelijk, betekent dat niet automatisch dat we alsnog het geld krijgen.
‘Er is veel aanleiding om in onderzoek en hoger onderwijs te investeren. Al sinds 2002 is met de Lissabonafspraken gezegd dat alle landen in Europa drie procent van hun bruto binnenlands product (BBP) moeten investeren in research & development. Nederland doet dit al jaren niet en zit met 2,3 procent dik onder die norm, terwijl omringende landen er wel op of zelfs erboven zitten.
‘Het is dus een wonder dat we met ons onderwijs en onderzoek op zo’n hoog niveau presteren, maar dat gaat door oplopende werkdruk ten koste van mensen. Wij vinden dat er 2,6 miljard moet worden geïnvesteerd in onderwijs en onderzoek om te voldoen aan die norm.’

De partijen die volgens het Centraal Planbureau het meest in onderwijs willen investeren, zijn respectievelijk D66, GroenLinks-PvdA en Volt. Moeten we daar dan op stemmen?
‘Ik ga hier geen stemadvies geven, maar de analyses van de verkiezingsprogramma’s zijn inderdaad openbaar terug te vinden. Overigens staat ook de vrijheid van onderwijs en onderzoek op het spel. Daar gaan de partijen ook verschillend mee om. Helaas zien we dat het merendeel met ongrondwettelijke voorstellen afbreuk doet aan democratische grondrechten. Onze democratische rechtsstaat is iets heel waardevols, dat je heel makkelijk kwijt kunt raken maar heel moeilijk weer opbouwt.’

Een onafhankelijke commissie van rechtsdeskundigen concludeert dat alleen Volt, GroenLinks-PvdA, Denk en Partij voor de Dieren een geheel rechtsstatelijk programma hebben. Wilt u echt geen stemadvies geven?
‘Nee. Ik vind dit heel belangrijke onderwerpen voor onze sector, en ik vind het jammer dat die weinig aandacht krijgen. Maar mensen moeten zelf hun afweging maken.’

De Universiteit Leiden moet vijf procent korten op de totale begroting. Een half jaar geleden schatte het college dat dat een structurele bezuiniging van 30 miljoen euro zal betekenen. Is dat bedrag nog toe- of afgenomen?
‘Onze financiële afdeling heeft onze schatting doorgerekend, en die blijkt op hoofdlijnen uit te komen. De situatie is dus niet slechter geworden, maar het doet alsnog veel pijn. Het raakt mensen met tijdelijke contracten die hier niet kunnen blijven, we zien vakken uit curricula verdwijnen omdat ze niet meer rendabel zijn. Dat zijn allemaal ongewenste en onplezierige, maar wel noodzakelijke bezuinigingen. Projectgroepen en adviescommissies zijn aan het werk om die vorm te geven.’

De Vrije Universiteit en de Universiteit Twente moesten personeel ontslaan. De toenmalige collegevoorzitter Annetje Ottow zei dit voorjaar in Mare dat er ook in Leiden ‘een kans is op een reorganisatie’. Is daar al meer duidelijkheid over?
‘Een reorganisatie is vooralsnog niet het geval, maar ik kan niet uitsluiten dat dat ooit wel nodig is. Universiteiten waar dat wel is gebeurd, hadden überhaupt al een veel sterker dalende studenteninstroom dan wij. Daar kwamen toen de bezuinigingen nog bovenop.’ 

Tegelijkertijd vechten jullie de bezuinigingen aan bij de rechter. Is het dan niet te vroeg om te snijden?
‘De bezuinigingen zijn al ingeboekt door de ministeries van Financiën en OCW, dus we kunnen niet anders dan ons daarop voorbereiden en ermee doorgaan. Maar mocht er een kabinet komen dat minder bezuinigt en meer investeert, dan kunnen we die bezuinigingen hopelijk dempen of misschien zelfs ombuigen. Wij hopen natuurlijk dat de financiële vooruitzichten na de formatie verbeteren, maar dan ben je zeker weer een of meerdere jaren verder.’

U zei aan het begin dat de universiteit achter de schermen hard aan het lobbyen is. Heeft u een voorbeeld?
‘Het kabinet-Schoof heeft Peter Wennink (topfunctionaris en voormalig CEO van ASML, red.) gevraagd om met een advies te komen waar bedrijven en de publieke sector in moeten investeren om die norm van drie procent van het BBP te halen. Wennink heeft twintig thema’s opgesteld waarop hij plannen wilde zien. Een daarvan is biotechnologie, en daar is de Universiteit Leiden samen met bedrijven als Johnson & Johnson toonaangevend in.
‘We hebben meegeschreven aan een plan om vijf tot zeven miljard euro binnen te halen voor het Leiden Bio Science Park. Als dat gaat lukken, zou dat een enorme boost geven aan de ontwikkeling van life science en biotech. Veertig procent van de banen in de biotechnologie zit al in Leiden en als dit verder opbloeit zal dat een aanzuigende werking hebben op studenten en onderzoekers.’

En de sociale en geesteswetenschappen? Doen die ook nog mee?
‘Het gaat hier om een zogenoemde technologiestrategie, dus daar zie je de eenzijdige blik van de overheid en het bedrijfsleven. Maar daarom zeg ik ook: de bezuinigingen moeten van tafel, want voor een gezonde democratie heb je ook goed onderwijs nodig in het recht en de sociale en geesteswetenschappen. Technologie alleen gaat dat niet oplossen, sterker: een deel ervan is een bedreiging voor onze vrijheden.
‘Maar als wij economisch niet meer competitief zijn, wordt het steeds moeilijker om onderwijs en onderzoek te financieren. Want geen groei van het BBP, betekent geen geld om dat te blijven financieren. Investeringen in technologie zijn de motor voor ons toekomstig verdienvermogen en bepalen in welke mate we onderwijs en onderzoek kunnen blijven betalen. Als we dat niet doen, zullen we in de toekomst nog meer moeten bezuinigen.’

De peilingen wijzen erop dat een volgend kabinet het beter voor heeft met het hoger onderwijs.
‘Fingers crossed: peilingen zijn peilingen. Ik hoop op een goede uitkomst met een stabiel en stevig kabinet. Dat is wat we nodig hebben.’