Als je zou willen, hoef je voor grote vakken geen boek meer open te slaan of college bij te wonen om vakken te halen. Stuvia, studeersnel, SILverslagen, JoHo: er is een wildgroei aan samenvattingen van colleges, boeken en zelfs oude tentamens die studenten te koop aanbieden. En met de digitalisering van het onderwijs is het nog makkelijker geworden: je kunt colleges eindeloos terugkijken en de slides zijn gewoon te downloaden.
Dat viel ook docent bestuurskunde Elena Bondarouk op. Het is haar een doorn in het oog: regelmatig vindt ze samenvattingen terug op websites waarin studenten de slides van haar hoorcolleges of dictaten woord voor woord hebben gekopieerd. ‘Als het niet te koop staat, heb ik er niet zo’n bezwaar tegen. Maar anderen moeten geld betalen aan studenten voor woorden die ik heb gezegd. Immoreel vind ik het.’
Docent bestuurskunde Toon Kerkhoff sluit zich daarbij aan. ‘Ik bestudeer alle artikelen, maak er een verhaal van met een rode draad, geef allerlei voorbeelden. Daar zit enorm veel werk in, jarenlang schaaf je daaraan. Dat is gewoon van mij. Ik zet het zelf online voor studenten en dat is prima, maar iemand plukt dat vervolgens gewoon uit de lucht en biedt het aan voor geld.’
Moreel en juridisch twijfelachtig
Ook bij andere faculteiten speelt het probleem – al vinden niet alle docenten het even erg. Docent psychologie Roy de Kleijn vindt het ‘moreel en juridisch twijfelachtig’, maar zit er zelf niet zo mee.
‘Ik krijg al betaald voor die moeite, en er zijn toch al 400 mensen die ernaar kijken. Je kunt alle colleges al online terugkijken, dus als er dictaten zouden worden verkocht, zou dat zijn voor mensen van buiten de universiteit. Ik kan me betere manieren voorstellen om je tijd te besteden, maar als mensen dat willen doen: be my guest. Tentamenvragen of oude tentamens zou ik wel een probleem vinden, maar die ben ik gelukkig nooit tegengekomen.’
Bondarouk is faculteitsraadslid van de Faculty of Governance and Global Affairs, waar ze het probleem een aantal keer in de vergadering aankaartte. ‘De reactie is dan: we kunnen er niets tegen doen. Maar er moet toch wat mogelijk zijn?’
Dat klopt, beaamt auteursrechtexpert Erna Sattler, want juridisch gezien heeft Bondarouk gelijk: ‘Feitelijk mogen studenten alleen verkopen waar ze zelf auteursrecht op hebben, dus wat ze zelf hebben gemaakt. Aantekeningen mogen ze wel verkopen, maar als er slides in staan niet. Het auteursrecht op deze slides komt toe aan de universiteit, want docenten hebben die in het kader van hun functie gemaakt. Dat geldt ook voor tentamens.’
De oplossing lijkt simpel, maar is erg tijdrovend, zegt Sattler. ‘Als je hier als individuele docent tegenaan loopt, kun je meestal een contactformulier invullen op de website waar de samenvatting of het tentamen staat, dat ze het eraf moeten halen. Eigenlijk zou de universiteit dat centraal moeten aanpakken. Je zou feitelijk al die websites moeten aanpakken, gezamenlijk met alle universiteiten gezamenlijk. Maar ja, wie heeft daar tijd voor? Gedogen kan ook beleid zijn natuurlijk, maar het zou in ieder geval goed zijn als er op centraal niveau over nagedacht wordt.’
In 2015 nam een aantal docenten bij politicologie het heft in eigen hand en liet SIL samenvattingen terugtrekken. Maar dat is slechts een druppel op de gloeiende plaat – en inmiddels worden er gewoon weer volop samenvattingen van politicologie verkocht.
Volgens universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke zijn er in het verleden verschillende sites aangeschreven door de universiteit, die daar gehoor aan gaven. ‘Maar na verloop van tijd wordt het toch weer te koop aangeboden. We zullen ons blijven wenden tot deze verkoopsites.’
Didactisch nadelig
Bondarouk heeft het ook wel eens geprobeerd, maar dan bij de auteurs zelf. ‘Ik weet niet waar ik het moet melden, dus dan is het aan mij om te zeggen: jongens, dit mag niet. Als er een naam bij staat mail ik de student zelf, maar ik vind dat het niet mijn taak is, ik ben geen politieagent. Er is totaal geen monitoring op. Wat betekent dat voor de kwaliteit van ons onderwijs?’
Voor Kerkhoff is dat het belangrijkste argument om samenvattingen in de ban te doen: didactisch is het heel nadelig. Hij merkt het bij zijn eigen vakken. ‘Studenten raken academische vaardigheden kwijt als ze alleen samenvattingen lezen. Dat gaat even goed, je haalt er je tentamen mee, maar later kom je jezelf tegen als je geen hoofd- en bijzaken hebt leren onderscheiden. Bijvoorbeeld wanneer je een scriptie moet schrijven maar je hebt nog nooit een boek gelezen.’
‘Studenten komen minder naar college, sommige gaan pas studeren als die samenvattingen er zijn. Zeven weken doen ze niks en twee weken van te voren leren ze de samenvattingen uit hun hoofd.’
Hij stoort zich vooral aan studieverenigingen die vaak ook samenvattingen verkopen. ‘Ze denken dat ze studenten daarmee helpen. Toen ik bachelorcoördinator was, heb ik met de studieverenigingen geprobeerd te overleggen, maar als individuele docent kun je niet zoveel doen. Het is vechten tegen de bierkaai.’
Victor Gijsbers, docent van het kerncurriculum Wetenschapsfilosofie bij geesteswetenschappen, kijkt er heel anders naar. Misschien moeten niet de samenvattingen maar de colleges op de schop, denkt hij.
‘Je haalt er je tentamen mee blijkbaar, dus die studenten hebben groot gelijk dat ze er gebruik van maken. Dan is er als docent tijd om na te denken: hoe kan ik mijn colleges zo indelen dat studenten er meer aan hebben?
‘De onderwijsmethode waarbij studenten naar college komen en daarna gaan stampen is al een model waar we vanaf willen. Misschien is het ingegeven door corona, maar ik ben zelf toch ook wel overgestapt.
‘Als er dingen zijn die ik wil vertellen, een stuk hoorcollege, dan neem ik dat op en stel ik het online beschikbaar. In de colleges is er dan meer ruimte voor interactie, discussiëren, vragen stellen. Dat is een andere manier van met de stof bezig zijn.’