‘Geur werkt in ons brein anders dan alle andere zintuigen’, legt neurowetenschapper Hanneke Hulst uit. ‘Middenin je hersenen zit het doorgeefcentrum, de thalamus. In tegenstelling tot andere zintuigen wordt dat bij geur overgeslagen en gaan signalen direct naar ons limbisch systeem: de hippocampus en de amygdala, die verantwoordelijk zijn voor de vorming van herinneringen, het ervaren van emoties en het koppelen van herinneringen aan emoties. Geur is het enige zintuig dat een directe verbinding heeft met ons emotionele brein.’

Aan geur gekoppelde herinneringen kunnen zowel positief als negatief zijn. ‘Mijn oma had altijd versgebakken appeltaart in huis. Altijd als ik langs een bakker loop en ik ruik appeltaart, denk ik aan haar. Die geur heeft een heel sterke inbedding in het geheugen. Maar in sommige gevallen kan zo’n sterke koppeling ook heel vervelend zijn, denk aan militairen die kruitgeur koppelen aan hun oorlogstrauma. Tijdens oud en nieuw kan die geur, samen met alle knallen, voor een paniekaanval zorgen.’

Maar door geur kun je ook herinneringen levend houden. Dat wist ook de dichter, geleerde en diplomaat Constantijn Huygens (1596–1687). ‘Deze geur herinnert mij aan mijn moeder’, schrijft hij bij een van zijn parfumrecepten na haar overlijden. ‘Hij heeft het parfum niet gemaakt toen zij nog in leven was, maar na haar dood, om zich te kunnen vastklampen aan zijn herinnering aan haar’, zegt Hulst.

Dat een staatsman als Huygens zich intensief bezighield met geur en de herinneringen die dat kan oproepen en zelf parfums ontwikkelde, was lange tijd onbekend, vertelt Nadine Akkerman, die zich als letterkundige bezighoudt met brieven uit de zestiende en zeventiende eeuw. ‘Alle correspondentie van Huygens is in het begin van de twintigste eeuw uitgegeven. Destijds vonden mensen heel andere dingen interessant. Zo is vrijwel al Huygens’ correspondentie met vrouwen weggelaten of ingekort, want ja, vrouwen hebben toch niks te melden. Ook alle vermeldingen van parfum zijn genegeerd omdat het werd gezien als een frivole bezigheid.’

Maar Huygens gebruikte geur ook als diplomatiek instrument. ‘Hij stuurt bijvoorbeeld een geurproduct op naar een ambassadeur om hem aan hun vriendschap te herinneren. Als je er zo over nadenkt, is het helemaal niet raar dat hij zich met parfumrecepten bezighield.’

Toch gebruikte hij deze recepten voornamelijk om ‘goed te flirten met vrouwen’, zegt Akkerman. ‘Hij stuurt dan bijvoorbeeld zo’n geurzakje op naar een operazangeres en schrijft: “Ik heb eenzelfde geurzakje. Ik leg dit vanavond tussen mijn lakens en dan denk ik aan jou. Als jij dat ook doet, liggen we samen in bed.” Naar een andere dame stuurt hij weer een geurzakje op en schrijft: “Deze geur herinnert mij aan jouw korset”. Die brieven waren soms best wel spicy. Hij was een echte rokkenjager.’

Uiteindelijk hebben de wetenschappers, die maandagavond een lezing geven over hun project, twee parfumrecepten uitgekozen om te verwerken tot geurkaarsen. Akkerman: ‘Dat was lastig kiezen, maar sommige recepten vielen snel af. Zo had hij veel recepten met civet-olie, wat gemaakt wordt van de anaalklieren van een kat. Daarvan hebben we wel een synthetische vorm besteld, maar dat rook echt heel smerig.

‘Die geurkaarsen konden we natuurlijk niet zelf maken. Toen collega Ineke Huysman door Parijs liep, stuitte ze toevallig op een parfumerie die “Huygens” heette. Ze dacht even dat ze niet de enige was die had ontdekt dat Huygens parfumeur was, maar het bleek dat de eigenaar de zaak zo had genoemd omdat Huygens’ zoon een paar straten verderop had gewoond. Puur toeval dus, maar zo raakten ze aan de praat, en via hem kwamen we in contact met “de neus” van Givaudan, de grootste producent ter wereld van parfumingrediënten. Samen hebben we toen gekeken hoe we de geuren konden reconstrueren.’

Zowel Hulst als Akkerman willen het publiek laten kennismaken met de geuren van de zeventiende eeuw. ‘Ik vind ze zelf best wel intens’, geeft Hulst toe. ‘Maar misschien heeft dat te maken met de slechtere hygiëne van vroeger en moesten de geuren gewoon krachtiger zijn om alle nare luchtjes te overstemmen. Ik ben heel benieuwd wat de bezoekers vinden.’

Akkerman: ‘Ik vind het vooral een leuk idee dat je de zeventiende eeuw kunt ruiken. Of dat echt zo is, is nog maar de vraag. In sommige recepten staat dat je lavendel moet gebruiken, maar daarvan bestaan honderd verschillende soorten. Planten kunnen door de eeuwen heen ook veranderd zijn. Verder gebruikte Huygens graag regenwater. Wij hebben het geprobeerd, maar dat zag er zo goor uit dat we het maar niet hebben gedaan.’

De favoriete geur van Akkerman heet ‘Angell water’, die volgens haar heel bloemig ruikt. ‘De geur die Huygens maakte als ode aan zijn moeder vind ik ook erg lekker. Die is meer kerstachtig en doet me denken aan koekjes. Dat zou ik zelf niet op mijn kleding dragen, want ik wil niet ruiken als een kerstkrans. De eerste geurkaars hebben we jaren geleden al ontwikkeld en als ik die ruik, moet ik denken aan hoe het project begonnen is. Voor mij is die geur onlosmakelijk verbonden met alle lol die we in het lab hebben gehad.’

Het geheugen van geur. Maandag 19 mei, 19.00 tot 21.30 uur, Pieter de La Court.