Wat ben ik aan het doen? dacht Tessa van Buchem drie jaar geleden tijdens haar vakantie in Washington.

‘Mijn promotietraject was al twee jaar bezig en ik zat in een existentiële crisis over mijn proefschrift. Het Capitool was net weer open na de bestorming op 6 januari. Ik wilde ook het Hooggerechtshof bezoeken, de hoogste federale rechter in het land die uitspraken en wetten toetst aan de Grondwet. Vol goede moed kwam ik aan. Maar het Hof bleek niet alleen gesloten, er was ook een hek van tweeënhalve meter hoog rond het gebouw neergezet. Voor de afzetting stonden demonstranten met protestborden.’

Het waren voor- en tegenstanders van de uitspraak waarmee het Hof het landelijke recht op abortus had geschrapt. De wetgeving kwam daardoor volledig in handen van de staten, waardoor het recht op abortus in sommige staten verdween. ‘Mensen hebben vijftig jaar lang een grondwettelijk recht op abortus gehad. Daar is van de ene op de andere dag een einde aan gekomen.

‘Voor het gebouw was de nodige wrijving tussen pro-life-demonstranten en vrouwen in “baas in eigen buik”-shirts. Later sprak ik een vrouw die het gebouw van Hof aan het schilderen was. “Joh”, zei ze.  “jij begrijpt toch ook wel dat wij het vertrouwen in het Hof helemaal kwijt zijn?”

blindelings goedkeuren

‘Ik besloot mijn proefschrift om te gooien. Twee jaar had ik me gericht op rechtsvinding door het Hof. Al dat werk ging de prullenbak in. Ik ging onderzoek doen naar het lage vertrouwen in het Hof en wat daarvan de gevolgen zijn.’

De negen rechters worden steeds vaker als politici in toga gezien, en dat tast de legitimiteit van het Hof aan. Zowel de Democraten als de Republikeinen proberen een kandidaat van hun politieke kleur te benoemen. Trump stelde in zijn eerste termijn als president drie rechters aan. Er zitten nu grofweg drie liberale en zes conservatieve rechters in het Hof. ‘Het is logisch dat Amerikaanse burgers de uitspraken van de rechters zien als onderdeel van een politieke procedure’, zegt Van Buchem. ‘Het is alleen  juist zo belangrijk voor het vertrouwen dat rechterlijke macht niet die associatie met politiek heeft.’

Overigens is het niet zo dat door Trump aangestelde rechters zijn beleid blindelings goedkeuren. De conservatieve rechter Amy Coney Barrett maakt duidelijk onderscheid tussen haar denkbeelden als privépersoon en haar rol als rechter. ‘Zij wil nog wel eens tussen de liberale en conservatieve rechters in zitten door wat dichter bij eerdere uitspraken van het Hof en de Grondwet te blijven.’

Een andere reden waarom de rechters aan vertrouwen verliezen is dat er na een uitspraak lang niet altijd een heldere uitleg volgt. ‘Je moet mensen wel inzicht geven in hoe en waarom je een besluit neemt. Het Hof maakt steeds meer gebruik van de zogeheten shadow docket, een soort noodverordening, waar bijvoorbeeld wordt bepaald of een nieuwe wet van kracht mag worden of niet. Het komt voor dat er dan geen, of maar een paar zinnen, uitleg bij een uitspraak wordt gegeven.’

vertrouwen terugwinnen

Verder is het Hof steeds meer gaan bepalen, stelt Van Buchem. ‘De afgelopen jaren is de macht van lagere rechtbanken, maar ook agentschappen – organisaties die zijn opgericht door een federale of staatsoverheid om een bepaald aspect van de wet te beheren – steeds meer afgebrokkeld. Het Hof heeft die macht naar zich toe getrokken.’

Steeds vaker bepaalt het Hof dat de expertise niet bij gespecialiseerde agentschappen ligt. ‘Dat gebeurde bijvoorbeeld tijdens corona. De Occupational Safety and Health Administration, die verantwoordelijk is voor de veiligheid van werknemers, had maatregelen genomen rond testen en het dragen van mondkapjes. Het Hof vond de maatregelen te ver gaan en zette er een streep door. Ook bij deze uitspraak werd weinig uitleg gegeven.’

Het Hof heeft zelfs een einde gemaakt aan de zogeheten Chevron-deference: het principe dat de rechter zich neerlegt bij de expertise van een agentschap. ‘Het Hof heeft gezegd: “De expertise ligt bij ons.”’

Hoe kunnen de rechters hun legitimiteit weer versterken? ‘Het vertrouwen terugwinnen van burgers is een belangrijke eerste zet. Dat kan door beter uitleg te geven bij uitspraken en minder beslissingen te nemen middels de shadow docket waarin weinig tot geen motivering is te lezen.’

Zelfreflectie van rechters speelt ook een grote rol. ‘Waarom is er eerder een bepaalde uitspraak gedaan en waarom komen we daar nu op terug? Zijn er nieuwe uitdagingen en is de wereld veranderd? Hoe reageren we daar op?’

Verder is transparantie belangrijk. ‘Er is een nieuwe ethische code, maar er is meer nodig. In sommige zaken trekken rechters zich terug zonder uit te leggen waarom. Vertel gewoon dat je ooit geld hebt gehad van een belanghebbende, of dat je bij een bedrijf dat betrokken is bij een rechtszaak hebt gewerkt. De drie liberale rechters doen dat keer op keer heel netjes. De zes conservatieve rechters niet.

eerlijk en integer

‘Aan het huis van rechter Samuel Alito hingen in 2021 twee opvallende vlaggen: een omgekeerde Amerikaanse vlag, een symbool voor het vermeende stelen van de verkiezingen door Biden en de zogeheten Appeal to Heaven-vlag die wordt gezien als een steunbetuiging aan Trump. Toen Alito ernaar werd gevraagd, merkte hij alleen maar op dat zijn vrouw nu eenmaal van wapperende vlaggen hield. Ja, kom op, zeg. Wees eerlijk en integer.’

Een belangrijke kwestie is of het Hof zich kan en wil verzetten tegen het beleid van Trump en of de president vervolgens naar hen zal luisteren. Van Buchem is optimistisch. ‘Ik heb het gevoel dat het Hof standvastig zal zijn en zal laten zien dat zelfs de president maar bepaalde ruimte heeft om in te bewegen en niet almachtig is.’

Ze ziet in ieder geval tekenen van verzet. Toen Trump besloot 250 migranten naar El Salvador te deporteren, blokkeerde federale rechter James Boasberg de uitzettingen gedeeltelijk. Hij kreeg vervolgens de volle laag van Trump op sociale media: ‘This judge, like many of the Crooked Judges I am forced to appear before, should be IMPEACHED!!!’

‘Toen heeft opperrechter John Roberts, de voorzitter van het Hof gezegd: “Dit gaat te ver. Jij bent nu letterlijk aan het oproepen tot het afzetten van mijn collega’s, terwijl die gewoon hun werk doen. We zijn allemaal onderdeel van de democratische rechtsstaat, net als de president. Laten we de normale juridische procedure volgen.”’

Dat de opperrechter zich publiekelijk tegen uitspraken van een president keert, is opvallend. ‘Dat gebeurt bijna nooit. Toen dacht ik: oké, er is nog hoop. Het Hof laat zien dat ze een eigen onafhankelijk instituut is en de rechters geen marionetten zijn waarvan Trump de touwtjes in handen heeft.’

zal Trump luisteren

Cruciaal is of Trump zal luisteren. ‘Het is zorgelijk dat zowel Trump als vice-president JD Vance uitspraken hebben gedaan die de gerechtelijke macht onder druk zetten.’ Vance zei bijvoorbeeld dat rechters geen controle mogen hebben op de uitvoerende macht. Trump schreef op X: ‘He who saves the country does not violate the law.’

De zaak van de naar El Salvador gedeporteerde Kilmar Abrego Garcia is een lakmoesproef voor de rechtspraak. Deze Salvadoraanse burger is onterecht Amerika uitgezet en zonder proces in de beruchte CECOT-gevangenis gezet. Een administratieve fout, erkende de regering Trump. Het Hof bekrachtigde een uitspraak van een lagere rechter dat de Amerikaanse overheid Abrego Garcia moet helpen terug te keren naar de VS. Vooralsnog heeft de Trump-regering nog geen stappen gezet om gevolg te geven aan die uitspraak.

‘Ik hoop van harte dat Trump wel naar de uitspraken van het Hof gaat luisteren, maar vrees dat hij dat niet zal doen. Ik hoop dat er mensen om hem heen zijn die wel de spreiding der machten in acht nemen en tegen hem zeggen dat je als president ook vertrouwen nodig hebt van de burgers, en dat krijg je alleen als je de rechtsstaat respecteert.’

Tessa van Buchem, Supreme Redux. Restoring the Foundational Role of the United States Supreme Court
Promotie is op do 24 april