‘Als kind zijn je vrienden vaak leuk gezelschap, maatjes om samen leuke activiteiten mee te ondernemen’, zegt psycholoog Iris Koele. ‘Die rol verandert bij adolescenten. Die periode tussen puberteit en volwassenheid zit vol (hormonale) veranderingen waarin jongeren loskomen van hun ouders en hun eigen, onafhankelijke plaats in de wereld zoeken. Ze richten zich dan logischerwijs op hun leeftijdsgenoten. Vriendschappen in deze periode zijn anders dan die in de kindertijd. Voor jongvolwassenen gaan vrienden een bron van sociale en emotionele steun vormen.’

Koele onderzocht voor haar promotie twee jaar lang het effect van vriendschappen op de leerprestaties en het mentale welzijn van jongvolwassenen, zowel typisch ontwikkelde jongeren als jongeren met ADHD.

‘Om dat te meten heb ik gekeken naar de activiteit in het deel van je hersenen dat gaat over beloningen en het verwerken van uitkomsten. Proefpersonen keken dan naar ofwel een vriend ofwel een onbekende leeftijdsgenoot die een spelletje speelde en dan won of verloor. Om hun welzijn te meten heb ik de jongeren psychologische taken gegeven en ze vragenlijsten over hun mentaal welzijn laten invullen.

Corona

‘Uit eerder onderzoek blijkt dat jongeren met ADHD beloningen anders verwerken. Wij vonden echter in een sociale context geen verschil met neurotypische jongeren, ook niet wat betreft vriendschapskwaliteit. Anders dan soms wordt aangenomen is deze groep goed in staat om een hechte vriendschap aan te gaan en te onderhouden. Dat is hoopgevend.’

Koele deed haar onderzoek in een bewogen tijd. De onderzoeksperiode overlapte voor een groot deel met de coronacrisis en de bijbehorende lockdowns.
‘Met de gedragsstudie begonnen we eind 2019, net voor de coronamaatregelen jongeren verplichtten tot onderwijs op afstand. We hebben dertien middelbare schoolklassen gevolgd over een periode van twee jaar. We zagen dat in die tijd dat de angst- en depressieklachten toenamen en de leerprestaties afnamen. Jongeren met een hogere vriendschapskwaliteit hadden minder last van die angst- en depressieklachten, zowel net voor als tijdens de pandemie. Schoolprestaties hingen dan weer niet samen met vriendschapskwaliteit.'

‘In de toekomst zouden beleidsmakers echt beter moeten beseffen dat ze de cognitieve en mentale ontwikkeling van jongeren kunnen schaden met zulke maatregelen. Ik zie in de praktijk de effecten nu nog.’

Stapje voor stapje

‘Zelf werk ik als kinder- en jeugdpsycholoog. Voor mijn praktijk is dit onderzoek erg waardevol. Ik behandel jongeren met zowel ADHD als angst- en depressieklachten. Die tweede groep heeft over het algemeen meer moeite met het aangaan van vriendschappen. Ze kunnen zo in een negatieve spiraal terechtkomen. We proberen er vaak de ouders bij te betrekken – een behandelaar zien ze immers ook maar één keer per week of soms minder – maar daar deel je natuurlijk ook liever niet alles mee.

‘Het beste praten ze met hun vrienden, niet alleen maar over de zware onderwerpen maar ook gewoon ter afleiding, voor de gezelligheid. Wij helpen ze dan hun netwerk in kaart te brengen, van de mensen die het dichtst bij tot de mensen die verder van ze af staan. We helpen de jongeren hun vriendschappen uit te breiden, stapje voor stapje.

‘De kracht van vrienden wordt nog wel eens onderschat. De behandelaar wordt soms ook op een voetstuk gezet, maar je wilt dat jongeren ook na hun behandeling goed verder kunnen en dan op hun eigen sociale netwerk kunnen terugvallen.'

Iris Koele, Treasuring teen friendships, promotie is 26 maart