‘Op mijn leeftijd telt eigenlijk nog maar één ding: peace of mind’, zei de dinsdag overleden emeritus hoogleraar criminologie Wouter Buikhuisen in 2009 in een interview met Mare in zijn huis aan de Costa Blanca in Spanje. Hij was uit Nederland vertrokken en een nieuwe carrière begonnen als antiekhandelaar.

‘Ik krijg nog steeds post van de universiteit. Iedere keer als ik zo’n brief open, hoop ik: zou er iets van een verontschuldiging in staan over die zwarte periode van deze universiteit?’

Buikhuisen werd in 1978 hoogleraar aan de Universiteit Leiden en deed onder andere onderzoek naar de sociobiologische aspecten van crimineel gedrag. ‘Ik wilde komen tot een integratie van inzichten ontleend aan de biologie en de sociale wetenschappen’, zei hij tijdens het gesprek. ‘Ik wilde die twee combineren om te kijken of je langs die weg tot een betere manier kunt komen om criminaliteit te verklaren. Kijk niet alleen naar sociale factoren maar betrek ook de neuropsychologie, de endocrinologie en psychofysiologie.’

Collega-wetenschappers en columnisten waren kritisch op zijn onderzoeksvoorstellen dat leidde tot felle aanvallen op zijn ideeën én persoon. In opinieblad Vrij Nederland schreef Piet Grijs alias Hugo Brandt Corstius een serie spijkerharde columns over Buikhuisen. Ze werden gebundeld in een boekje met de titel Buikhuisen, dom én slecht.

poep door brievenbus

Brandt Corstius viel Buikhuisen persoonlijk aan en noemde hem onder andere een ‘kale, impotente carrièrewetenschapper’ en vergeleek hem met Joop Glimmerveen, de toenmalige leider van de extreemrechtse partij de Nederlandse Volks-Unie (NVU).

Al snel ontstond de ‘affaire Buikhuisen’, ook wel de ‘Buikhuisense oorlog’ genoemd. De hoogleraar kreeg te maken met doodsbedreigingen, bommeldingen en zijn oratie werd verstoord. ‘Ik was tien minuten bezig toen er een enorm kabaal achter in de zaal klonk. Een grote groep gemaskerde personen met grote kettingen in de hand stormde naar binnen. Een van hen gooide een rookbom.’

Hij werd in die periode ‘op een verschrikkelijke manier’ behandeld. ‘Ik werd op allerlei manieren beledigd en uitgescholden voor nazi-criminoloog. Mijn gezin schermde ik zo goed mogelijk af, maar dat lukte natuurlijk slecht. Scheldkanonnades door de telefoon, bedreigingen (“We pakken jullie wel!”), poep door de brievenbus.’

Gaandeweg verloor hij de steun van de universiteit en andere academische instellingen. ‘Ik kwam steeds meer alleen te staan. Mensen van de vakgroep verlieten het zinkende schip. Bij een grote bezuiniging in 1981 hief de juridische faculteit de hele vakgroep criminologie op, inclusief het criminologisch instituut. Dat was bepaald geen zuiver rationeel besluit. Later werd mij ook mijn onderwijsbevoegdheid afgenomen. Dat beroepsverbod raakte mij diep.’

Na tien jaar vertrok hij gedesillusioneerd uit Leiden. ‘Ik werd op een gegeven moment ziek. Ik heb me onder psychiatrische behandeling gesteld. Die psychiater zei uiteindelijk tegen mij: “U bent niet ziek, de maatschappij is ziek.”’

Buikhuisen vond dat hij te weinig steun van de universiteit had gehad tijdens deze turbulente tijd. ‘Faculteit en universiteit staken geen poot meer uit. Leiden moet zich afvragen of het niet anders had gekund. Ik had meer hulp en bijstand verwacht.’

prettig gevoel

Toen in 2009 bleek dat zijn onderzoeksvoorstellen niet langer controversieel waren onder vakgenoten hoopte hij nog steeds op een reactie van de universiteit. ‘Dat ze gewoon een beetje erkennen: we zijn toch wel tekort geschoten. Ik zou daar heel blij mee zijn. Verder ben ik redelijk mild over wat er is gebeurd.’

De toenmalig rechtendecaan Carel Stolker las het gesprek met Buikhuisen in Mare en zocht hem op in Spanje. ‘Die piece of mind-uitspraak trof en ontroerde mij’, verklaarde hij. ‘Het zou je maar gebeuren dat je naam altijd wordt voorafgegaan door het woord “affaire”. Dat is toch te bizar voor woorden. Ik wilde juist op zoek naar de man achter de affaire. Ik wilde van de affaire af.’

De plooien tussen de faculteit en Buikhuisen werden gladgestreken. In april 2010 was hij een van de sprekers op een rechtencongres in Leiden. ‘Ik was blij met de positieve actie van de decaan’, aldus de criminoloog. ‘Het gesprek is heel prettig verlopen. Stolker heeft mij peace of mind gegeven. Ik ben blij dat ik weer met een prettig gevoel de rechtenfaculteit kan bezoeken.’