Ergens hoog in de bergen van Zuid-Spanje, op een plek genaamd Alpujarras, verzamelen eind 2012 tientallen mensen zich ter voorbereiding op het, door de Maya’s voorspelde, einde van de wereld. Om zich voor te bereiden op een onvermijdelijke zonnestorm, maatschappelijke meltdown of nucleaire vernietiging hakken ze een bunker uit in de rotsen.

Maar het einde van de wereld laat maar op zich wachten.

Als de Vlaamse theater- en podcastmaker Tijs Huys het verhaal toevallig ontdekt, besluit hij uit te zoeken wat er is gebeurd. Hij vertelt erover tijdens een Studium Generale-lezing aanstaande maandag in Café Caat.

In het dorp waar hij tijdelijk een Bed & Breakfast overneemt, bezoekt Huys landgenoten waar hij via via van gehoord heeft. ‘Ik weet nog dat ik misselijk werd van de kronkelende bergweggetjes en dacht: waar ben ik beland?’ Tot hij een stel hoort praten met een plat West-Vlaams accent. Ze vertellen hoe ze in Spanje terecht zijn gekomen, en laten hun voorraad chocolade zien, genoeg om jarenlang vooruit te kunnen. ‘Best ironisch, dat het natuurlijk weer de Belgen zijn die voor de chocolade moeten zorgen.’

non-conformisten

Hun verhaal begint bij de Vlaamse schrijver Patrick Geryl. Die voorspelt het einde van de wereld en schrijft daar boeken over, onderbouwd met pseudowetenschappelijke theorieën. Geryl creëerde met zijn gedachtegoed een achterban waarvan hij dacht dat het om duizend mensen ging. In werkelijkheid zijn het tientallen volgelingen met wie hij op zoek gaat naar een schuilplek voor het naderende einde.

Verschillende locaties over de hele wereld vallen af, door botsingen met concurrerende non-conformisten of vervuilde landbouwgrond. Uiteindelijk belandt de groep in de bergen van Zuid-Spanje. Huys: ‘Hier waren ze goed beschermd tegen vloedgolven, ingekapseld tussen hoge toppen van gebergten.’ Daar besluiten ze tegen de regels van het natuurgebied in, een rots uit te hollen voor de bouw van een bunker die ze vullen met zoveel mogelijk zaden, boeken, werktuigen en zelfs paarden. Het Belgische stel gaat in een boerderij in de buurt wonen.

‘Zoals anderen bijvoorbeeld denken dat de maan van plasma is, of Beyoncé onderdeel uitmaakt van de illuminatie. Ze gaan naar die ideeën leven.’

Als de dag des oordeels dichterbij dreigt te komen, vormt zich van de twee en een halve kilometer hoge top tot aan het dal een rij van caravans met mensen die zich voor de zekerheid toch bij de groep willen voegen. ‘Veel van hen leefden op de pof. Dus waren er plunderingen en werden dingen besteld die nooit betaald zouden worden.’

de complothoek

Wanneer het gevaar lijkt te zijn geweken, vertrekken ze net zo snel weer. Maar ook nu woont er nog een aantal mensen van de oorspronkelijke gemeenschap in Alpujarras.

Hoe onomstotelijk het geloof in een noodlottig wereldeinde kan zijn, weet ook Emma van der Tak, desinformatie-onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, die ook spreekt tijdens de lezing. Tijdens de coronacrisis belandden enkele naasten van haar steeds meer ‘in de complothoek’. Hierdoor veranderde haar blik op de beeldvorming en startte zij een onderzoek over complotdenken. ‘Die term is problematisch en wordt al snel gebruikt om iemand in een hoekje weg te zetten. Er wordt geïmpliceerd: “Dat zijn gekkies.” De mensen die ik ken, zijn dat helemaal niet.’

Complottheorieën worden volgens Van der Tak meestal door de buitenwereld gezien als waanideeën. Maar deze denkbeelden ontstaan uit onvrede over een systeem of samenleving. ‘Er liggen vaak redelijke kritieken aan ten grondslag. Dat wordt dan over het hoofd gezien. Mensen gaan niet zomaar in iets geloven, het moet overeenkomen met een ervaring die ze al hebben. Als er dan opeens een verklaring is die in één keer alles uitlegt, is het logisch dat je daarnaar luistert. Als je gelooft dat de wereld vergaat en in Nederland is niemand bezig om bunkers te bouwen, dan ontstaat een machteloos gevoel.’

Dat de Alpujarras-reizigers hun thuisland verlaten om elders een nieuw bestaan op te bouwen, is niet vreemd, vindt Van der Tak. ‘Vanlifers doen dat in principe ook.’

ongelovige

Als je eenmaal in iets gelooft, kan alles wat je ziet in dat beeld gaan passen. ‘Elk tegenbewijs dat er wordt geleverd wordt gezien als een bevestiging van hetzelfde verhaal. Dat is een van de redenen waarom mensen in zo’n idee kunnen blijven hangen.’

Huys moest tijdens zijn onderzoek ook op zijn eigen positie reflecteren. ‘Ik voelde mij de ongelovige. Alles waar ik in geloof, betwisten zij. Je wilt niet oordelend zijn, maar ergens is dat onvermijdelijk.’

Zelfs als na 21 december 2012 de wereld niet blijkt te zijn vergaan, blijven sommigen vasthouden aan hun waarheid. Ze verklaren dat deze datum ‘het begin van het einde’ betekende, zegt Huys. ‘Ze zien signalen die dat bevestigen zoals storende bluetooth-stralingen of rijke Joden die de zorg beheersen.’

polarisatie

Als we proberen andersdenkenden te begrijpen, gaan we ervan uit dat zij alles rationeel en logisch beredeneren, legt Van der Tak uit. ‘Maar we doen allemaal aan de lopende band dingen die hypocriet of cognitief dissonant zijn. We vliegen terwijl we klimaatverandering tegen willen gaan en weten dat je van roken doodgaat, maar toch doen we het.’

‘Het is belangrijk om het gesprek met elkaar te blijven voeren’, vindt Huys. ‘We moeten weten waar dit soort bewegingen ooit zijn begonnen, zodat we elkaar proberen te begrijpen, anders riskeer je polarisatie.’

Van der Tak: ‘We komen te weinig in contact met mensen die anders denken dan wij. We vervallen snel in wij-zij-denken. Daarom is het heel belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven. Misschien geloof je wel dat de aarde plat is, maar je bent ook gewoon een mens.’

De Bunker, Studium Generale, Gesprek met Tijs Huys, Emma van der Tak en Puck van Dijk. Café Caat, maandag 1 december, 19.30 uur, gratis (wel reserveren)