Om het schilderij van Rein Dool (90) is de afgelopen tijd veel te doen geweest. Het werk uit 1977 portretteert een vijftal voormalige bestuurders van de universiteit: een clubje rokende, witte mannen, onder wie rector Dolf Cohen. Hij was de vader van wetenschapper Floris Cohen en oud-burgemeester en voormalig PvdA-leider Job Cohen.
Het werk kent inmiddels de nodige omzwervingen. Naar aanleiding van een kritische tweet van een promovendus in november 2022 werd het schilderij een paar dagen later door een aantal medewerkers van de muur gehaald van de vergaderzaal in het Academiegebouw. Deze actie, waar rector Hester Bijl bij was, ontketende een stroom aan reacties.
Dool noemde het verwijderen ‘belachelijk, bespottelijk en kortzichtig’ en zelfs in de Tweede Kamer werd erover gesproken. Kamerlid Martin Bosma van de PVV hekelde de gebeurtenissen als ‘ … een dramatische nieuwe episode in de woke-ellende’. Job en Floris Cohen stuurden een brief naar het college van bestuur waarin ‘de zonen van een uwer voorgangers’ schrijven dat ze ‘uitermate nieuwsgierig zijn naar de redenen van deze verwijdering’.
Goud in handen
Na alle commotie werd het schilderij voorlopig teruggehangen. Emeritus hoogleraar hedendaagse kunstgeschiedenis Kitty Zijlmans werd door de universiteit aangesteld als voorzitter van de ad-hoc Schilderijcommissie en adviseerde om het schilderij op een andere plek beter tot zijn recht te laten komen en van een inhoudelijke toelichting te voorzien.
In mei 2023 organiseerde de universiteit een symposium over het schilderij waar ook de gebroeders Cohen aan deelnamen. Aanwezigen pleitten eensgezind eveneens voor context.
En dat is vorige week gebeurd. Zijlmans is tevreden met de nieuwe plek van het schilderij, laat ze weten op de site van de universiteit. ‘Het is een open sociale ruimte waar iedereen het kan zien [. . .] De universiteit heeft goud in handen met een grote collectie schilderijen’, aldus Zijlmans. ‘Laten we die gebruiken om debatten te voeren en verhalen te vertellen.’
Dezelfde teneur klinkt door in de bijgeplaatste toelichting, waar de kritiek van medewerkers als volgt wordt uitgelegd: Het schilderij ‘als symbool voor een door witte mannen gedomineerde wereld strookte niet meer met het huidige zelfbeeld van medewerkers, studenten en bestuur’.
Kantelpunt
Het werk markeert echter ook ‘een kantelpunt in de universitaire geschiedenis waarin belangrijke democratiseringsveranderingen werden doorgevoerd’, zo vervolgt de toelichting.
‘Tegenwoordig bevinden we ons in een vergelijkbaar tijdgewricht met de roep om gelijkwaardige vertegenwoordiging en meer inclusiviteit […] Er is altijd een spanning tussen het tonen van het universitaire verleden en de uitdrukking van eigentijdse idealen. Juist daarom is het van belang het schilderij te blijven tonen. Ook omdat het kunstwerk tot discussie aanzet, over heden en verleden.’