Nieuws
Lachen om andermans leed
De Leidse sociaal psycholoog Wilco van Dijk bracht samen met communicatiewetenschapper Jaap Ouwerkerk een boek uit over leedvermaak: Schadenfreude, Understanding Pleasure at the Misfortune of Others.
woensdag 10 september 2014

Wat is leedvermaak precies?

‘Bij leedvermaak beleven we plezier om het feit dat het slecht gaat met iemand anders. Daarbij is het wel belangrijk dat wij die persoon dat leed niet zelf hebben aan gedaan, anders gaat het om “verkneukelen”. Het kan om heel kleine dingen gaan - een kindje dat van een evenwichtsbalk afvalt of een meisje dat de hak van haar mooie nieuwe schoenen breekt – maar ook om grote dingen, zoals iemands dood.'

Waarom hebben mensen plezier bij het leed van anderen?

‘Wij denken dat mensen iets “leuk” vinden als het appelleert aan iets wat we belangrijk vinden. We vinden het leuk dat het slecht gaat met een ander, als dat onze eigen belangen of doelen ondersteunt. Allereerst kan het gaan om situaties die we rechtvaardig vinden. We vinden het terecht dat iemand iets slechts overkomt, als we die persoon arrogant vinden of niet mogen.’

Nog meer?

‘Leedvermaak kan ook uit afgunst ontstaan. We voelen ons minderwaardig en het feit dat het slecht met een ander, neemt de basis van onze afgunst weg. En wat ermee samenhangt: het komt ook voort uit sociale vergelijking. We willen ons graag goed voelen over onszelf. Als het slecht gaat met iemand anders, levert dat sociale vergelijkingsvoordelen op.’

Wat heeft u zelf onderzocht?

‘Wij lieten studenten naar een Idols-filmpje kijken waarop een meisje ontzettend vals zong en vervolgens werd afgekraakt door de jury. Voordat we dat deden, lieten we de studenten een intelligentietestje maken. Tegen de helft van de deelnemers zeiden we dat ze het erg slecht gedaan hadden: ze scoorden bij de laagste tien procent. Dat vinden studenten niet zo leuk om te horen. Tegen de andere helft van de deelnemers zeiden we dat ze ontzettend slim waren: ze scoorden bij de hoogste tien procent. De studenten die een slecht gevoel hadden over zichzelf – omdat ze de test zogenaamd slecht gemaakt hadden – vonden het Idols-filmpje veel leuker dan de mensen die een goed gevoel hadden over zichzelf.’

Wanneer leidt een situatie tot leedvermaak en wanneer tot medeleven?

‘Het leed moet in proportie zijn. The punishment should fit the crime. Zo kunnen we bijvoorbeeld leedvermaak ervaren als een dictator tot de dood veroordeeld wordt. Als een medestudent altijd negens en tienen haalt, dan is het fijn als hij ook een keer een zesje scoort. Maar als hij onder een auto komt en overlijdt, dan is dat niet grappig.’

Is het cultuurafhankelijk?

‘Leedvermaak komt in alle culturen voor, al hebben niet alle talen er een woord voor. In het Engels wordt het Duitse Schadenfreude gebruikt.

‘In 1300 of 1400 was er al een Japans gezegde over leedvermaak: “andermans ongeluk smaakt naar eend”. Eend gold toen als delicatesse. Het is wel zo dat leedvermaak per persoon en per situatie verschilt. Als Nederlanders vinden wij het bijvoorbeeld leuk als Duitsland met voetbal verliest.

‘Ik herken dat zelf ook. Ik ben voor Ajax, en als Ajax gelijkspeelt of verliest – wat natuurlijk bijna nooit voorkomt – dan is dat minder erg als Feyenoord ook slecht presteert.’

Door PETRA MEIJER