Indonesië eist de teruggave van acht stukken en collecties. Dat verzoek belandde al in juli bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar werd afgelopen weekend door de voorzitter van de Indonesische repatriëringscommissie wereldkundig gemaakt op een conferentie.

Het betreffen allemaal objecten die tijdens de Nederlandse bezetting van dat land zijn meegenomen. Het schedelkapje van Dubois, onderdeel van wat later een vroege-mensachtige zou blijken, is in 1891 met behulp van dwangarbeiders opgegraven op Java en is nu te zien in Naturalis. De Singosari-­beelden zijn in 1804 door Nederlanders meegenomen van datzelfde eiland, en bevinden zich in Volkenkunde.

Adviescommissie

Het ministerie van OCW, dat formeel gaat over teruggave van stukken uit de rijkscollectie, heeft nog geen beslissing genomen, laat een woordvoerder weten. ‘Een commissie zal zich buigen over alle verzoeken tot teruggave. Zij brengen vervolgens een advies uit aan de staatssecretaris, die uiteindelijk een besluit neemt. Tot die tijd kunnen we niets zeggen over objecten of verzoeken of de status daarvan.’

Twee jaar geleden bracht de Raad voor Cultuur een rapport uit over de teruggave van koloniale stukken, waar de Singosari-­beelden en het schedelkapje van Dubois al expliciet in werden genoemd. Dat rapport raadde toen aan om erkenning en herstel van onrecht door koloniale overheersing tot uitgangspunt te maken van het beleid over museumcollecties.

Marieke van Bommel, directeur van het Nationaal Museum van Wereldculturen, waaronder Volkenkunde valt, laat weten dat het museum bereid is tot teruggave. ‘Na jaren van voorbereiding en verkennen is het mooi om te zien dat er een formeel verzoek vanuit de staat Indonesië is ingediend. We zien uit naar de vervolgstappen, en werken uiteraard graag mee.’

Geen reactie

Naturalis zegt nog geen bericht te hebben gehad van het ministerie en kan daarom nog niet inhoudelijk op het verzoek ingaan. ‘Zolang we niet weten wat er precies op de lijst staat, kunnen we bezwaarlijk een reactie daarop geven.’ Ook voegt Naturalis toe dat niet alles in de Dubois-collectie waar Indonesië om heeft gevraagd, daadwerkelijk uit Indonesië afkomstig is.

Historicus Fenneke Sysling doet onderzoek naar kolonialisme en nam deel aan de conferentie waar het verzoek afgelopen weekend werd geopenbaard. Volgens haar is het verzoek om deze stukken niet verrassend. ‘Er stonden dingen op de lijst die ik wel had verwacht, zoals de Lombok-schat. Dat vond ik voor de hand liggen om in een eerste ronde terug te vragen, want daarvan is het heel duidelijk dat het door de Nederlanders is meegenomen als oorlogsbuit. De helft van die schat is al in de jaren zeventig gerepatrieerd.’

Natuurhistorische voorwerpen

Wel vindt ze het opvallend dat Indonesië de Dubois-collectie terugvraagt. ‘Het is een natuurhistorische collectie, en is dus iets minder duidelijk te labelen als “roofkunst”. Het gaat om natuurlijke voorwerpen die nooit eerder in gebruik zijn geweest in Indonesië. Maar ze zijn wel meegenomen door een wetenschapper in dienst van de koloniale overheid en zijn nu in Indonesië van groot cultureel en nationaal belang. Internationaal zie ik dat de discussie over teruggave zich uitbreidt van etnografische stukken naar natuurhistorische voorwerpen. En Naturalis heeft ongelooflijk veel stukken uit het huidige Indonesië.’

Sysling schat in dat het openbaren van het verzoek geen manier is van Indonesië om druk te zetten op Nederland. ‘Het was op een conferentie in Indonesië, in Bandung. Het publiek was ook voornamelijk Indonesisch. Ik denk eerder dat de voorzitter er gewoon niet zo bij stil heeft gestaan.’