In november 2021 publiceerde de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) een onderzoek waaruit bleek dat voormalig Leidse psycholoog Lorenza Colzato in ten minste vijftien publicaties fraude heeft gepleegd. In 2019 kwam al aan het licht dat ze in twee andere artikelen had gefraudeerd.
Het college van bestuur nam contact op met de uitgeverijen die de artikelen hadden gepubliceerd met het verzoek deze in te trekken. Dat proces verliep zo traag dat het college besloot zelf zeven sjoemelpublicaties waarover geen twijfel bestond alvast te openbaren ‘in het belang van een schone wetenschap’.
Tijdens de affaire bleek dat de universiteit en het Leids Universitair Medisch Centrum nog geen richtlijn voor het intrekken van publicaties hadden. Die is nu opgesteld en werd maandag in de universiteitsraad besproken.
Integriteitsschending of laster
De richtlijn is bedoeld om ‘de besluitvorming tot en communicatie rond retractieverzoeken te ondersteunen en geeft aan welke stappen binnen de eigen instelling kunnen worden gezet’. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen twee vormen van terugtrekking. Wanneer er sprake is van schending van de wetenschappelijke integriteit blijft de oorspronkelijke publicatie ongewijzigd en opvraagbaar. Het artikel zal ‘worden voorafgegaan door een intrekkingsboodschap’.
‘Wanneer een publicatie lasterlijk is, inbreuk doet op de wettelijke rechten van anderen, onderwerp is van een gerechtelijk bevel, of een ernstig gezondheidsrisico kan vormen, kan het nodig zijn om deze helemaal te laten verwijderen.’
Als het college besluit een publicatie in te laten trekken of te verwijderen, wordt de beklaagde geïnformeerd en de uitgever krijgt het verzoek om de publicatie in te trekken. Ook eventuele co-auteurs worden geïnformeerd.
Het verzoek tot intrekken komt op de website van de universiteit en het LUMC te staan. ‘De volledige titel van het artikel en de naam van het tijdschrift worden vermeld. Ook wordt er een link naar het artikel geplaatst, met daarbij een korte beschrijving van de grondslag waarop het verzoek tot de intrekking is gebaseerd.’
Algemeen belang
Co-auteurs worden niet rechtstreeks genoemd, maar zijn eventueel wel te achterhalen als lezers doorklikken. De universiteit beroept zich ‘hierbij op algemeen belang; het is zaak om andere onderzoekers, maar ook het algemene publiek op te hoogte te stellen van dit besluit in het belang van transparante en eerlijke berichtgeving, wetenschappelijke integriteit, en eventuele verdere fouten’.
Bovendien begeven auteurs zich in het publieke domein door hun publicaties, aldus de richtlijn. ‘Als zij met meer auteurs op één publicatie verschijnen, aanvaarden zij daarvoor ook een eigen verantwoordelijkheid.’ Wanneer de publicatie na zes maanden nog niet is ingetrokken, wordt de uitgever of hoofdredacteur schriftelijk een herinnering gestuurd.
De universiteitsraad heeft de nodige kritiek. ‘Het is heel goed dat de universiteit een richtlijn heeft opgesteld’, zei Victor van der Horst van studentenpartij PBMS. ‘In de praktijk zie je dat het soms lastig is om uitgeverijen zover te krijgen artikelen daadwerkelijk terug te trekken. Het college moet duidelijk zijn: wat gebeurt er als een uitgever blijft weigeren een artikel in te trekken? Zo’n richtlijn is totaal overbodig en nutteloos als je niet over die laatste etappe nadenkt.’
De raad wil ook graag meer weten over de verantwoordelijkheden van het LUMC-bestuur en het college rond het nemen van een besluit. Wie doet wat als er bijvoorbeeld sprake is van een dubbele aanstelling van een auteur of van meerdere auteurs van verschillende instanties? Ook is volgens de raad nog onduidelijkheid wanneer de auteurs en medeauteurs op de hoogte worden gesteld van een verzoek tot retractie. Verder wil de raad nog weten of er een beroepsprocedure kan worden opgenomen in de richtlijn.
Op 9 oktober spreekt de raad er met het college over.