‘Alle terroristische aanslagen en oorlogen hebben ons veerkrachtiger gemaakt’, vertelt de Libanese jurist Reeda Al Sabri Halawi (1994) die onlangs promoveerde op de vluchtelingenproblematiek in haar eigen land. ‘Je gaat snel weer over tot de orde van dag.’

Soms schrikt ze wel. ‘Vorig jaar waren er nog intensieve Israëlische aanvallen, niemand in de hoofdstad Beiroet was veilig. Een gebouw vlak bij het appartementencomplex van mijn ouders werd door een raket geraakt. Ik werk in Doha, Qatar en was best angstig toen dat gebeurde. Je maakt je natuurlijk zorgen. Gelukkig waren mijn ouders een dag eerder vertrokken naar het Libanongebergte, waar onze familie oorspronkelijk vandaan komt.’

Ook nu zijn er nog steeds Israëlische aanvallen op Hezbollah. De sjiitische paramilitaire organisatie vormt in Libanon een soort staat in een staat.

Overigens bleek ook haar woonplaats Doha niet veilig te zijn, vertelt Al Sabri Halawi. Onlangs probeerde Israël daar Hamas-onderhandelaars met een luchtaanval uit te schakelen. ‘Ik kon de explosies horen, het was een minuut of tien rijden van ons vandaan. Ik denk niet dat iemand dat had verwacht. Het is een duidelijke overtreding van het nationaal recht en de soevereiniteit van Qatar.’

Grote aanval

Als kind was het gevaar nooit ver weg. ‘In 2006 was er een grote aanval van Israël op Libanon, gericht op Hezbollah. We konden niet in Beiroet blijven. Tijdens aanvallen van diverse terroristische groeperingen was mijn vader commandant die zich bezighield met de strategie van het Libanese leger. Dat was heel gevaarlijk voor hem.’

Libanon werd ooit het Zwitserland van het Midden-Oosten genoemd, omdat het zo welvarend en stabiel was. ‘Het is een heel divers land. In mijn familie zie je dat goed terug. Ik ben Druus (een etnisch-religieuze minderheid in het Midden-Oosten, red.) van mijn vaders kant. Mijn moeder is een sjiitische moslima en mijn echtgenoot is christen.’

Libanon trok altijd veel toeristen tot een verwoestende burgeroorlog (1975-1989) uitbrak en daarna de strijd tussen Hezbollah en Israël bleef voortduren. In Libanon verblijven ook nog eens enorm veel vluchtelingen. Al sinds de vorming van de staat Israël in 1948 stromen er Palestijnen het land binnen. De burgeroorlog in Syrië en de immer voortdurende Israëlisch-Palestijnse crisis zorgen voor een niet aflatende stroom van vluchtelingen.

In een gebied dat vier keer zo klein is als Nederland wonen 4,5 miljoen Libanezen en maar liefst 2,8 miljoen vluchtelingen. ‘Er zijn veel vluchtelingenkampen. Libanon grenst aan bezet Palestijns gebied en aan Syrië, dus alleen al geografisch is het een plek waar mensen vanuit die gebieden naartoe vluchten. Er is geen controle door politie en leger. Iedereen kan de grens eenvoudig over.’

Libanon heeft het VN-vluchtelingenverdrag niet ondertekend. ‘Er is geen verplichting om ze op te nemen, maar uit politieke en humanitaire redenen doet de staat dat toch. De enorme toestroom heeft wel grote negatieve effecten op de maatschappij en politieke verhoudingen. De vluchtelingen zijn bereid om voor een lager loon te werken dan Libanezen en hebben onderdak nodig, waardoor de huren stijgen.’

Palestijnse vluchtelingen zijn deels afhankelijk van het United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East (UNRWA), die geen geld meer krijgt van de VS na beschuldigingen dat sommige medewerkers betrokken zouden zijn bij Hamas. Syrische vluchtelingen krijgen ook steun van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. En er is een EU-programma. ‘Het is goed dat die Europese hulp er is, maar het heeft ook het effect dat vluchtelingen blijven. Nu er geen oorlog meer is in Syrië, zou er ook een terugkeerstrategie moeten zijn. Dat is echter een complexe kwestie vanwege religie en politieke macht.’

Sektarisme

Er zijn namelijk achttien verschillende religieuze en culturele gemeenschappen in Libanon waaronder de Druzen, Maronitische christenen en soennitische- en sjiitische moslims. Die worden allemaal proportioneel vertegenwoordigd in een verzuild politiek-sektarisch systeem. Er is bijvoorbeeld een Maronitisch christelijke president, de premier is een soennitische moslim. ‘Maar er is ook voortdurend strijd om politieke invloed en posities tussen de verschillende gemeenschappen.’

Dat heeft de gehechtheid van het Libanese volk aan hun religie in plaats van de nationale identiteit verder versterkt. ‘Het sektarisme is steeds meer geïnstitutionaliseerd geraakt.’

Bovendien kan iedere groep bij belangrijke politieke besluiten een veto uitspreken. Dit is een obstakel om tot beleid te komen, ook als het om vluchtelingen gaat. ‘Veel van de Syriërs zijn soenitische moslims. Soenitische Libanezen willen deze vluchtelingen opnemen in de samenleving om hun politieke macht te versterken, bijvoorbeeld ten opzichte van de christenen. Die laatsten willen juist dat de vluchtelingen terugkeren naar Syrië.’

Vluchtelingenkampen kunnen ook een bron voor geweld zijn als terroristische cellen zich er vestigen. Vanuit zowel Palestijnse als Syrische kampen zijn aanvallen op de Libanese politie en het leger uitgevoerd. Zo woedde er in 2007 een felle strijd in het Palestijnse kamp Nahr Al-Bared. Fatah al-Islam. Een militante jihadistische groep pleegde vanuit het kamp aanslagen. Uiteindelijk versloeg het Libanese leger Fatah al-Islam. Een groot deel van het kamp werd daarbij verwoest.

In het Syrische vluchtelingenkamp bij A’rsal, aan de Syrische grens, ging het in 2014 mis. Daar zaten ook IS-terroristen die met hulp van groeperingen van over de grens Libanon aanvielen. Het leger wist hen na een zware gevechten terug te dringen.

Libanon worstelt nu vooral met de strijd tussen Hezbollah en Israël. ‘In Libanon wordt Hezbollah niet als terroristische organisatie gezien maar als politieke partij. Het is echter zo dat ze ook een militair apparaat hebben. De huidige Libanese regering probeert Hezbollah zo ver te krijgen hun wapens in te leveren. Een pseudostaat in de staat is niet acceptabel.’

Al Sabri Halawi hoopt dat de Gaza-akkoorden standhouden. ‘Dat kan de druk op Libanon wat verlichten. De oorlog in Gaza zorgt voor de toename van de activiteit van Hezbollah om de Palestijnen te steunen en dat maakt Libanon weer meer een doelwit voor Israël.’

Dorpen verwoest

De soevereiniteit van het land wordt steeds geschonden door Israël. ‘Hun leger verwoest complete dorpen in Libanon. Israël stelt dat dat het gevolg is van aanvallen van Hezbollah, maar dat is niet de belangrijkste reden. Israël wil expansie in die regio. Libanon heeft al meerdere keren met Israëlische invasies te maken gehad. Hun troepen hebben zelfs al in Beiroet gestaan. Hezbollah heeft ze in 2000 toen het land uitgewerkt.

‘Feitelijk zijn we in oorlog met Israël, maar er wordt nu wel gesproken over een vredesverdrag. Dit is een heel gevoelig proces, weer vanwege de tegenstellingen in Libanon. Veel sjiitische moslims zijn bijvoorbeeld woedend omdat hun woningen in het zuiden van het land zijn vernield en er veel slachtoffers zijn gevallen. Hun politieke vertegenwoordigers zeggen: ‘Hoe moet ik vrede met Israël aan mijn gemeenschap uitleggen?” Het kan nog jaren duren voordat er een akkoord ligt.’

Al Sabri Halawi is desondanks best optimistisch. ‘We hebben een nieuwe premier Nawaf Salam en een nieuwe president Joseph Aoun. Hoewel het internationaal nog niet erg zichtbaar is, vinden er veel veranderingen plaats. Een belangrijke kwestie is het ontwikkelen van een brede nationale veiligheids- en defensiestrategie, want die hebben we niet op dit moment. Het gaat niet alleen om eventuele gevechten met vijanden maar ook om investeringen in de economie en het op orde houden van de begroting.

‘Verder is het essentieel dat we de volle controle over de grenzen krijgen om zo verdere terroristische aanvallen tegen te gaan. Het leger moet worden gemoderniseerd en we moeten af van de paramilitaire organisaties. Hopelijk lukt het ons om weer het stabiele en veilige land te worden dat Libanon voor de burgeroorlog was.’

Reeda Al Sabri Halawi, The politics of citizenship: governing religion through refugee control in Lebanon
Promotie was 8 oktober