‘Het leven is best wel kut’, zegt auteur en programmamaker Sophia Blyden. ‘Een tentoonstelling verandert dat niet, maar het kan wel de levensweg verlichten en mooier maken.’
Vanaf 23 september is Blyden te beluisteren in museum de Lakenhal bij de tentoonstelling De Hardnekkigheid van de Hoop. Haar spoken word-gedicht zal voortdurend te horen zijn terwijl bezoekers de aansluitende schilderijenreeks van Hans de Bruijn en het beeldend kunstwerk van Anjet van Linge bekijken (zie kader).
Racisme
Dat ze dit gedicht niet live voordraagt aan luisteraars is een heel gek idee voor Blyden. Normaal gesproken ziet ze de reacties van het publiek en past ze op basis daarvan zinnen aan voor het volgende optreden, maar dat is deze keer geen optie. Ze heeft daarom gekozen om op een compleet andere manier te spreken.
‘Ik praat heel alledaags, alsof ik met een vriend in gesprek ben. Zo hou ik de luisteraar niet op afstand, maar overbrug ik de kloof tussen kunstenaar en ontvanger.’
Blyden ging op zoek naar wat haar hoop geeft in het leven. Ze kwam uit bij haar familie en bij sinaasappels. In de jaren zeventig kwam haar vader uit Aruba naar Nederland. Hoewel hij veel racisme over zich heen kreeg, wist hij een positieve kijk op het leven te behouden.
Als ik kijk met de ogen van mijn vader weet ik:
De oversteek wacht wel op mij
De zee viert straks mijn komst
De golven zullen speciaal voor mij klotsen
Ze vindt ook hoop in het verhaal van haar voorouders op Aruba. Ze dook de registers in om haar familielijn te achterhalen, maar dit bleek vrijwel onmogelijk omdat er onder de koloniale overheersing veel verloren is gegaan.
‘Ook al weet ik weinig over de manier van leven van mijn voorouders, als ik naar de algemene geschiedenis kijk weet ik dat ze hoopvol moeten zijn geweest om al het leed overleefd te hebben’, legt ze uit. ‘Die hoop is doorgegeven, van generatie op generatie.’
je zoekt zoekt zoekt
maar vindt niets
welk eiland moet je hebben?
Aruba, Sint Maarten, Curaçao
wanneer vertrok wie naar waar en waarom weet ik zo weinig
Blyden schrijft regelmatig over ‘depressieve thema’s’ als klimaatverandering, racisme, seksisme en grensoverschrijdend gedrag.
Door West-Afrikaanse cultuur te bestuderen stuitte ze op een ideaal symbool om zulke zware onderwerpen aan te halen zonder ze letterlijk te hoeven noemen: de kikker.
‘De kikker staat in West-Afrikaanse sprookjes symbool voor het bewustzijn en onderbewustzijn van de mens, doordat ze zowel op het land als in het water leven. Ik kan dit toepassen op bijvoorbeeld grensoverschrijdend gedrag, iets wat zo in onze cultuur is ingesleten dat we ons er niet meer bewust van zijn.’
Doemdenken
Toch is het niet altijd makkelijk om humor en hoop te vinden, geeft ze toe.
‘Sommige dagen lukt het me niet, maar wanneer ik in het moment leef kan ik genieten van de kleine dingen. Door die dingen in mijn teksten te laten doorklinken kan ik over grote problemen praten op een manier die niet zo doemdenkerig is.’
Die positieve blik komt voort uit de kleine dingen, volgens Blyden, zoals bijvoorbeeld een sinaasappel.
je haalt de sinaasappel uit je zak
houdt ’m tegen het licht
als een zon
als een sinaasappelzon
Lieve sinaasappelzon, zal je zeggen
Ik draag de kleren van mijn vader
‘Mijn wens is dat luisteraars gaan nadenken over de heftige omstandigheden in de wereld, maar ook net als ik vrolijk kunnen worden van iets zo kleins als een sinaasappel.’
Hans de Bruijn, Anjet van Linge en Sophia Blyden, De hardnekkigheid van de hoop, De Lakenhal, 23 september 2023 t/m 7 januari 2024
Naast het spoken word-gedicht van Sophia Blyden kunnen bezoekers van Museum De Lakenhal ook de schilderijenreeks van Hans de Bruijn en het beeldend kunstwerk van Anjet van Linge bekijken.
Het idee voor de expositie komt voort uit zeven schilderijen van De Bruijn die hij in 2017 maakte. Hij kwam op de titel bij het luisteren naar Wagners opera Das Rheingold, waarin de Noorse goden via een regenboog de weg naar het Walhalla afleggen. Daarom vormen de luchten op de zeven schilderijen samen de kleuren van de regenboog.
Daaronder staan figuren, gebaseerd op De Bruijn zelf, die vanaf een rots uitkijken op iets wat voor de toeschouwer onbekend blijft. Hij liet zich inspireren door de Duitse schilder Caspar David Friedrich (1774 – 1840) uit de romantische kunststroming.
‘Bij Friedrich kijkt de toeschouwer mee over de schouder van de persoon in het schilderij naar iets wat symbool staat voor de cyclus van het leven, zoals een schip dat wegvaart of een ontwortelde boom’, legt De Bruijn uit. ‘In mijn schilderijen zie je niet waar het figuur naar kijkt en blijft de vraag of het hoopvol of tragisch is onbeantwoord. Mijn werk is geen antwoord, maar roept juist vragen op over de tijd waarin we leven en hoe we verder moeten.’
Kunstenaar Van Linge hakte in de lockdown elke dag een kruis uit een stuk inheems hout en nodigde toeschouwers op sociale media uit om een persoonlijke boodschap mee te geven aan een van de kruizen. In haar werk gaat ze in op de grote vragen van het leven, die ze uitdrukt met langdurige handmatige processen.
Het eindresultaat noemt ze ‘spiritueel minimalisme’. De kruizen die op de binnenplaats van het museum te zien zijn heeft ze Requiem genoemd, want het is ‘een requiem voor wat was, wat we verloren zijn en wie we zullen worden’.