Actrice Monic Hendrickx hoekt momenteel in de bioscoop als Kenau de ene na de andere Spaanse veroveraar neer. Historica Els Kloek laat met haar nieuwe boek Kenau & Magdalena een wetenschappelijk tegengeluid horen. ‘Kenau, die in Haarlem naar de wapens greep, ging de geschiedenis in als takkewijf. Magdalena Moons, die verleiding gebruikte voor het ontzet van Leiden, gold later als hoer. Ze tonen ieder op hun manier wat de Tachtigjarige Oorlog voor vrouwen betekende.’
In Haarlem droegen vrouwen kokend water, verhitte olie, brandende pek en stenen naar de stadsmuren. ‘Of ze zelf gooiden is niet te bewijzen, maar waarom niet?’ denkt Kloek. Leidse vrouwen leken minder actief. ‘Maar dat gold voor de hele Leidse burgerij. Tijdens het beleg van Haarlem waren er heftige confrontaties op de stadsmuren, dat was echt wereldnieuws. In Leiden waren er wel schermutselingen, maar de Spanjaarden hadden hun lesje geleerd. Verder zijn er minder Leidse egodocumenten bewaard.’
Misschien waren er dus wel fanatieke Leidse vrouwen, maar is daarover niets meer te vinden. ‘Er werden wel regels afgekondigd dat vrouwen niet op de muren mochten komen “om naar de vijand te gapen”. Dat kun je lezen als een algemeen verbod, maar ook als: ze mochten alleen komen om iets nuttigs te doen.’ Dus niet om hun blote billen aan de Spanjaarden te tonen, zoals in de film. Daarvan is één echt geval overgeleverd, staat in Kenau & Magdalena. ‘Ja, goed hè? Dat was om te pesten omdat hun kogels op waren. Het is verleidelijk om te denken dat het Kenau was. Wie weet.’
Kloek is erg te spreken over Hendrickx’ vertolking. ‘De diepe, diepe vernedering voor de Spanjaarden is ook goed verfilmd. De elitetroepen van het beste leger van Europa moesten het afleggen tegen burgervrouwen. Zij zullen gerust als het graf gezwegen hebben over iemand als Kenau.’
Lastig voor historici als Kloek, maar filmmakers hebben natuurlijk meer vrijheid. ‘En daar hebben ze enorm gebruik van gemaakt. Natuurlijk hoort er een liefdesverhaal bij. Maar Kenau had echt geen dochter die op de brandstapel belandde. En de Magdalena uit de film is wel héél losjes gebaseerd op Magdalena Moons.’ In werkelijkheid kenden die twee elkaar waarschijnlijk niet. ‘Maar ik begreep van de filmmakers met wie ik tien jaar geleden al over hun prille plannen sprak, dat het oorspronkelijk mijn idee was geweest om Magdalena in de film te verwerken. Ik was dat helemaal vergeten.’
Eerder dan een verbitterde moeder was Kenau een gewiekste zakenvrouw in een ruige wereld van scheepsbouwers. ‘Landvoogdes Maria van Hongarije gold eveneens als een masculien wijf dat liever op jacht ging dan zich in te laten met vrouwelijke bezigheden. Margareta van Parma was vrouwelijker, maar dat verklaart meteen haar naam als zwakke vorstin. Krijg je dat weer.’
Kloek komt zo snel niet op een andere term dan ‘mannelijk’ waarmee dappere of uitblinkende vrouwen werden beschreven. ‘Dat vrouwen als hun talenten volop mogen ontwikkelen, bestaat nog niet zo lang.’
Ze is tegen zeurfeminisme, benadrukt ze. ‘Het blijft spitsroeden lopen om iets elegant te zeggen. Toch hangt er iets in de lucht, een nieuw feministisch elan. Ik hoop dat de jonge generatie daar een positieve draai aan weet te geven.’
Els Kloek, Kenau & Magdalena, Vantilt, 344 pgs.€21,95
Lezing in Boekhandel Van Stockum, zaterdag 15 maart, 11.00 uur, gratis entree