Het lievelingskostje van Khaddaffi was kamelenvlees met couscous. Mussolini kon je wakker maken voor ciambellone, een soort cake dat op tulband lijkt. Proef het zelf: op 9 september kan je aanschuiven bij het dictatordiner, waar de lievelingsgerechten van bekende dictators worden geserveerd. Gebaseerd op het kook- en geschiedenisboek Dineren met dictators van Victoria Clark en Melissa Scott. Als student kan je voor 37 euro mee-eten.
Het is het eerste programmaonderdeel van de Nacht van de Dictatuur, die dit weekend in Den Haag wordt gehouden. De rest van de avond is gevuld met lezingen en films over rechtsstaat, doodstraf en democratie. Ook onthult Museum de Gevangenenpoort een nieuwe aanwinst: een vers gerestaureerde achttiende-eeuwse guillotine. De onthoofdingsmachine werd in 2015 al aangeschaft, en is nu klaar voor publiek.
Het museum onderzoekt nog of en hoe vaak de aangeschafte guillotine gebruikt is. ‘In Nederland is hij in ieder geval niet gebruikt’, zegt een woordvoerder. ‘Maar hij zal in Frankrijk niet ongebruikt in een hoekje hebben gestaan.’ De Fransen introduceerden het apparaat na de Franse Revolutie als een humanere en vooral efficiëntere vorm van executie. Het werd in Nederland uiteindelijk samen met de doodstraf afgeschaft in 1870. Toch werd de guillotine in de rest van Europa nog lang gebruikt: de laatste onthoofding vond plaats in 1977, in Frankrijk. En in België mocht wettelijk gezien de guillotine nog gebruikt worden tot 1996, toen de doodstraf daar uit het strafwetboek werd verwijderd.
Nog niet zo lang geleden, dus. ‘De afschaffing van de doodstraf is relatief nieuw’, zegt jurist Ben Croon, een van de gastsprekers. Hij schreef het boek Van Gifbeker tot guillotine, waarin hij aan de hand van verhalen de verhouding tussen rechtsstaat en volk verkent. De andere rondleiders zijn Floortje Beuming van Amnesty International en advocaat Bart Stapert, die tientallen ter dood veroordeelde gevangenen in het buitenland bijstond.
‘Vaak worden democratische waarden en de afschaffing van de doodstraf in een adem genoemd, maar dat is een misvatting’, zegt Croon. ‘Het was een langdurig proces voordat de doodstraf hier werd afgeschaft. In veel democratische samenlevingen bestaat het gewoon nog. Denk aan Indonesië, Japan en niet te vergeten: de VS.’
Zelf is hij tegen de doodstraf. ‘Het is niet aan de mens een ander te doden. Daarnaast, zoals we ook zien in de VS, kan het ook fout gaan. Je weet nooit honderd procent zeker of iemand schuldig is. De vraag is, wat is de zin van een straf? Genoegdoening voor het slachtoffer, het verbeteren van de schuldigen of gebruiken we het als afschrikmiddel? De doodstraf is bijna meer een maatregel dan een straf: de crimineel wordt verwijdert uit de maatschappij.’
De onafhankelijke rechtsstaat in West-Europa ‘staat onder druk’, vindt Croon: ‘De media is een vierde macht, en politici beïnvloeden de rechtssprekende macht. Denk aan bezuinigingen en voorbarige uitspraken over rechtszaken. De scheiding der machten raakt uit balans. Het zijn zorgelijke ontwikkelingen.’
Anoushka Kloosterman
vrij 9 sept in Den Haag en Amsterdam, za 10 sept in Rotterdam