In de Noord-Hollandse stad Bergen ligt een wel heel bijzonder wellnesscentrum: Anthropos. Uitbater Hedwig runt daar met ijzeren hand retreats voor mensen die op zoek zijn naar een ander leven, spirituele diepgang, een ontsnapping aan de hectische realiteit, of, nou ja, ‘iets’.
Dat doet ze door deelnemers vijf dagen intensief te laten...euritmieën.
Eurit-watten?
Onbekend voor de meesten, maar een levendige herinnering voor de beperkte groep die, zoals ik, de basis- (en soms middelbare-)schooltijd doorbracht op de Vrije School.
Vanaf mijn zesde tot twaalfde liep ik wekelijks met dertig klasgenoten steeds ingewikkeldere lussen door de pastelkleurige grote zaal. Eerst gehuld in een geel pakje, later in eigen kleren, maar altijd op ‘euritmietjes’- witte balletschoentjes. We oefenden een koperen baton achter onze rug te laten vallen en weer op te pakken, die onvermijdelijk met een metalen KLENG! op de houten vloer kletterde en de vaalroze stiltewolk doorbrak.
We leerden het euritmie-alfabet. Ik kan me alleen nog de ‘A’ herinneren: twee armen in de lucht, als de ‘Y’ uit het YMCA-dansje; een gebaar dat ik nog altijd meer met euritmieletters associeer dan met the Village People.
Satirisch toneelstuk
Soms was de Vrije School verrassend dogmatisch. Als klein linkshandig meisje moest en zou ik met rechts leren schrijven, bijvoorbeeld. Dat soort dingen verwacht je bij een nonneninternaat, niet bij een zachtroze instelling met een beleid tegen scherpe hoeken, die we dan ook van ons papier moesten knippen.
Maar euritmie, een ‘bewegingskunst’ gebaseerd op het antroposofische wereldbeeld van Rudolf Steiner, past er juist helemaal bij.
Anthropos in Bergen bestaat niet echt. Het is de setting van een voorstelling van theaterbedrijf De Gemeenschap, die volgende week in Theater Ins Blau is te zien. Een satirisch toneelstuk over drie vrouwen en één man die een week samen doorbrengen in een euritmie-resort, allemaal op hun eigen zoektocht.
‘Het zijn mensen die je wel kent uit je omgeving’, zegt schrijver Rob de Graaf (70). ‘Ze zoeken naar een ander bestaan, naar spiritualiteit, die willen ontsnappen aan prestatiedrang en het snelle leven. Een vriendin van me gaat elk jaar voor heel veel geld naar een Spaans eiland om daar gemarteld te worden met weinig eten, trampolinespringen, body center work.
‘Veel mensen zijn op allerlei manieren bezig met hun grens te verkennen, een evenwichtiger mens te worden en los te komen van de spanning. Aan de ene kant heel belangrijk, aan de andere kant een luxeprobleem. Ze hebben vaak betrekkelijk weinig andere zorgen.’
De makers kozen bewust voor Bergen als locatie voor het fictieve euritmie-resort: ‘Daar wonen veel kunstenaars, en waait een chique wind. Cursusleider Hedwig is heel oprecht in haar wens om het goede te doen, maar heeft ook een bedrijf. Er worden geen bedragen genoemd, maar het is duidelijk dat de deelnemers flink hebben betaald om er te zijn.’
Seksloos
De Graaf en regisseur Roy Peters hebben allebei geen antroposofische achtergrond, dus werden ze ‘toeristen’ in de euritmie-wereld. ‘We kenden het beeld wel van de antroposofie, de Zwitserse Alpen, hogere standen, gezond eten, pastelkleuren. We stuitten op een filmpje van een euritmische dans met vier vrouwen in ijle jurken. Het is heel seksloos. Dans heeft vaak met aantrekking te maken, dit was meer langs elkaar heen bewegen. Dat fascineerde ons. Roy is mime-speler, en was geïnteresseerd in de bewegingstaal.’
Het moest dan niet te makkelijke satire worden. ‘Je kan makkelijk in de val trappen door te denken: dat zijn allemaal vrouwen in soepjurken die heen en weer springen. Dat is te makkelijk, en ook niet grappig. Zo kwamen we bij Chantal terecht.’
Euritmiedocent Chantal Heijdeman ging een week met de acteurs aan de slag. ‘Die waren heel open en respectvol’, vertelt ze. ‘Het is wel een satirisch stuk natuurlijk, en daar hebben we wel gesprekken over gehad. Ik vind het heel belangrijk om jezelf te kunnen relativeren, maar het moet geen goedkoop amusement worden. Euritmie is supermakkelijk om belachelijk te maken, natuurlijk. Maar waarom dan geen yoga?’
Euritmie is ‘een bewegingskunst, een vorm van dans’, legt ze uit. ‘Je knoopt het aan taal en muziek, en met die bronnen maak je je ontvankelijk voor de kracht in taal. In de opleiding leer je dat taalklanken een ervaring kunnen worden, waarmee je als kunstenaar verder kan. Soms wordt er iets voorgelezen, met een verteller, of soms een musicus. Je kan ook tot een meer expressieve vorm komen, waarbij je de beweging in stilte doet.’
Ze vindt dat de regisseur goed heeft gekeken. ‘Hij heeft zelf meegedaan, het gefilmd en helemaal geïntegreerd. Het roept een heel eigen sfeer op. Anders blijven de acteurs in typetjes hangen, aan de oppervlakte. Nu zie ik ze in een ander element. Heel verbonden.’
Fascistische antroposofen
De Graaf: ‘De bedoeling is verschijnselen te laten zien die voor veel mensen herkenbaar zijn: het 21e-eeuwse verlangen om terug te gaan naar een zuiverder leven en te ontsnappen aan de snelheid en prestatiedrang. En dat in de achtergrond van het toch wel geheimzinnige euritmie en de kosmische antroposofische gedachtegang. Wel op een leuke manier, dus zonder expliciete lessen over dat het een luxehobby is, dat je niet egoïstisch moet zijn... of dat antroposofen fascisten zijn.’
Pardon?
Zelf heb ik nooit les gehad in rassenkunde, maar blijkbaar scheelde dat weinig. Grondlegger Rudolf Steiner had behoorlijk racistische denkbeelden, die nog lang doorzongen in het vrijeschoolonderwijs. Tot in de jaren negentig werd er op sommige scholen nog rassenleer gegeven.
‘Het gaat veel over de kosmische krachten en bewegen volgens de natuurwetten’, zegt De Graaf. ‘Maar op een gegeven moment gaat het over de Zwitserse Alpen als kraamkamer van de beschaving. Er is ook een rapport verschenen, jaren geleden, over of Steiner racist was of niet. Dat was niet zo, maar er zitten wel aannames in over rassen en cultuurfasen. Het komt van het begin van de twintigste eeuw, dus vóór het fascisme, dus je kan niet een-op-een zeggen dat het fascistisch is. Maar er zitten veel dingen in die je nu niet meer zo kan formuleren.’
‘Dat gebied raken we wel – ideeën over mannen en vrouwen, en de Kaukasische mens als hoogste fase van de beschaving. Dat wordt dan ook weer tegengesproken. Dat is wel prettig aan een toneelstuk: je kan iemand iets laten beweren en dat dan ook weerleggen.’
De Gemeenschap, Euritmie. Theater Ins Blau, woensdag 16 november, 20:30, €15,50