Het International Institute for Asian Studies (IIAS) krijgt te maken met bezuinigingen die in vier jaar tijd oplopen tot eenderde van de begroting (50 procent van de universitaire bijdrage), tenzij de val van het kabinet dat besluit nog beïnvloedt. Het bestuur van het instituut is uiterst kritisch op het advies van de werkgroep ‘Andere Tijden’, die van het college van bestuur de opdracht kreeg om een deel van de in totaal dertig miljoen euro aan bezuinigingen te vinden.
‘Het rapport van de werkgroep oogt onsamenhangend en is op sommige punten onvoldoende uitgewerkt’, zegt IIAS-directeur Philippe Peycam.
‘Het is slecht onderbouwd’, vindt bestuursvoorzitter Adriaan Bedner, tevens hoogleraar recht en samenleving in Indonesië. ‘De werkgroep en het college stellen dat we direct gefinancierd worden door de universiteit en niet door de overheid. Maar het geld komt wel degelijk van het ministerie van Onderwijs en was oorspronkelijk specifiek toegewezen. Pas later werd het onderdeel van de vaste voet die de universiteit ontvangt van het ministerie. Leiden kreeg het instituut omdat het zo’n grote rol in de Geesteswetenschappen speelt. Andere universiteiten wilden het ook wel. De werkgroep zegt nu: “Laat die andere universiteiten ook betalen.” Maar Leiden wordt juist al betaald voor het instituut. De redenering van de werkgroep is moeilijk te volgen.’
De werkgroep stelt dat deze afspraak uit 1993 toe is aan herziening. Onterecht?
Bedner: ‘Door de bijdrage te schrappen brengt Leiden zijn positie in gevaar, want we krijgen via die vaste voet extra geld voor het instituut. Andere universiteiten kunnen hierover gaan klagen: “Leiden houdt zich niet aan de afspraken.”‘
IIAS-manager Martina van den Haak: ‘Waarom zou Leiden geld moeten krijgen als ze het niet gebruikt waar het voor bedoeld is?’
Bedner: ‘We hebben dit uitgelegd aan de werkgroep en daar komt dan geen reactie op.’
Wat zijn de gevolgen van de bezuinigingen?
Van den Haak: ‘Als het vijftig procent blijft, moeten we de staf en programma’s reduceren.’
Peycam: ‘Het raakt de kern van het instituut. Vijftig procent is irrationeel.’
Bedner: ‘Er is ons niet gevraagd hoe we kunnen functioneren met de helft. Van een kritische analyse van de werkgroep is geen sprake.’
Van den Haak: ‘Volgens de werkgroep kon dat niet vanwege tijdgebrek en praktische overwegingen. Ze mailden ook dat er daarom geen vragenlijst is gestuurd naar de speciale toekenningen onder de half miljoen. Zo vielen er organisaties af en kwam er meer druk op ons.’
Peycam: ‘Ik vind dat onlogisch. Iedereen zou moeten bijdragen.’
Bedner: ‘Het advies van de werkgroep was overigens om alle financiering te schrappen. Dat is nu de helft. We zijn blij dat het college, anders dan de werkgroep, het belang van het instituut wel onderkent.’
Waarom is het belangrijk?
Peycam: ‘We hebben een uniek fellowshipprogramma. Onze alumni zijn verspreid over heel de wereld. Een deel van hen wordt hoogleraar en universiteitsbestuurder. Dat netwerk is zo belangrijk en helpt ook weer bij de financiering.
'We zijn verder bijvoorbeeld een intermediair voor Nederland en de EU in contacten met de Afrikaanse, Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen. De Nederlandse ambassades begrijpen ons belang en faciliteren wat wij doen. De EU steunt ons. Leiden en Nederland hebben vrienden nodig in de Global South en Afrika en daarin spelen wij een actieve rol. Dit blijft echter lastig om aan het college uit te leggen.’
Als de invloed van IIAS zo groot is, kan het dan zelf niet meer fondsen werven?
Van den Haak: ‘We trekken al veel externe fondsen aan en doen veel in co-partnerschap. Je hebt echter een basis nodig voor staf en het gebouw om dat te kunnen doen.’
Peycam: ‘Een infrastructuur. We slagen er juist in om unieke fondsen aan te boren vanwege de niche waar we in zitten.’
Bedner: ‘De Mellon Foundation in de VS bijvoorbeeld.’
Peycam: ‘Zij hebben ons uitgenodigd om hen te adviseren over hun strategie. Inmiddels hebben ze ons drie beurzen gegeven. Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken vraagt ons om advies. Onze banden met Indonesische universiteiten en overheid zijn goed. De universiteit kan deze connecties gebruiken, ook om fondsen binnen te halen.’
Bedner: ‘Het gaat niet alleen om een miljoen op de begroting. De impact van het instituut is niet alleen direct in geld uit te drukken.’
Jullie zijn niet blij met hoe ‘Andere Tijden’ te werk is gegaan. Wat ging er mis?
Bedner: ‘Het moest allemaal vooral heel snel.’
Van den Haak: ‘Eind januari kregen we een mail met een zogenoemde pre-scan: een vragenlijst over het instituut.’
Peycam: ‘Die vragen waren zeer restrictief. We konden niet uitleggen wat ons instituut uniek maakt.’
Bedner: ‘De werkgroep schrijft dat onze impact op onderwijs en onderzoek onduidelijk is. Als je op onze website naar al onze projecten kijkt, is daar niets onduidelijks aan. Blijkbaar heeft de werkgroep dat niet gedaan.’
Peycam: ‘Er lijkt niemand in te zitten die iets weet van internationale samenwerkingen. Ik schrik daarvan, vind het scary. Dan krijg je vragen als: “Kun je het postdocprogramma niet gewoon schrappen?” Tsja. Onze fellows zijn wereldwijd actief, invloedrijk en fungeren als ambassadeurs van de Universiteit Leiden.’
Van den Haak: ‘Op vrijdag krijg je een mail dat ze je aankomende woensdag online willen spreken. We dachten dat het alleen om verduidelijking zou gaan van de pre-scan. Tijdens die bijeenkomst bleek dat we op de shortlist van vijf instituten voor de bezuinigingen stonden. De toon van het gesprek was ehm… bijzonder. We kregen bijvoorbeeld de vraag: “Zou de wereld rouwen als het IIAS wordt gesloten?” En verder: “Hoeveel jaar hebben jullie nodig om zelfstandig te opereren? Waarom betalen andere universiteiten niet mee?”
Peycam: ‘Heel dwingend allemaal.’
Van den Haak: ‘In het rapport zijn zaken uit de context gehaald, zoals bijvoorbeeld de suggestie dat onze fellows onderzoek doen naar thema’s die nauwelijks raakvlakken hebben met de Universiteit Leiden. Dat is namelijk zeker wel het geval.
‘De manier waarop het is verwoord lijkt bedoeld om de vraag op te roepen: “Waarom betalen we hier eigenlijk voor?” ‘We wilden het rapport voor publicatie graag lezen. Dat zou echter voor te veel onrust zorgen. We werden onwetend gehouden, dat zorgde juist voor onrust.’
Bedner: ‘We hebben niet de kans gehad om fatsoenlijk input te leveren. Ik moest zelf maar zien een lid van de werkgroep te spreken krijgen. Later is het advies online gezet, zonder dat wij dat van tevoren wisten.’
Van den Haak: ‘Pas tijdens het gesprek met het college begin april kregen we te horen wat de bezuinigingen inhielden.’
Welke besparing zou het instituut wel aankunnen?
Van den Haak: ‘We hopen dat de bezuiniging wordt gereduceerd tot maximaal 15 of 20 procent. Dat zou nog steeds veel impact hebben, maar op een of andere manier moeten we het daarmee kunnen redden.’
Peycam: ‘We begrijpen dat we moeten bezuinigen en doen dat ook. We willen onze samenwerking met andere organisaties binnen de universiteit verder versterken. Het plan is ook om ons bestuur diverser te maken, denk aan diplomaten en beleidsmakers.’
Bedner: ‘We willen het college graag opnieuw uitleggen hoe schadelijke deze bezuinigingen zijn en we bieden een alternatief, waaraan ook een kostenbesparing is gekoppeld.’
Van den Haak: ‘Ik hoop dat er een mogelijkheid komt tot een dialoog. Nu is het eenrichtingsverkeer.’
Peycam: ‘Neem ons serieus. We blijven ons verzetten en krijgen heel veel steun. Veel organisaties en instituten gaan druk uitoefenen als het college het inhoudelijke gesprek niet aangaat.’
De universiteitsraad heeft een negatief advies gegeven over de bezuinigingen die zijn voorgesteld door de werkgroep ‘Andere Tijden’. Dat kan nog veranderen als de getroffen instituten serieus de kans krijgen om alternatieven te bieden.
Hoewel de val van het kabinet mogelijk gevolgen gaat hebben op de forse bezuinigingen op het hoger onderwijs, gaat de universiteit er voorlopig vanuit dat er de komende jaren dertig miljoen euro moet worden bespaard.
De werkgroep ‘Andere Tijden’ kreeg de opdracht om een à twee miljoen aan bezuinigingen te vinden. Het werd meer dan drie miljoen. De voornaamste slachtoffers van de besparingen zijn de Academy of Creative and Performing Arts (ACPA), het honours onderwijs en het International Institute for Asian Studies (IIAS). Van die laatste twee wordt de universitaire bijdrage gehalveerd.
De raad is zeer kritisch op de bezuinigingen en op de manier waarop de werkgroep en het college van bestuur die heeft bepaald. ‘Het is raar dat de instellingen waarop wordt bezuinigd niet is gevraagd of ze op een andere manier het bezuinigingsdoel konden bereiken’, zei Joost Augusteijn van personeelspartij LAG maandag tijdens de universiteitsraadsvergadering. ‘Ze zijn nu voor het blok gezet.’
Volgens de raad had het college geen oog voor alternatieven die de instituten voorstelde, is het proces te gehaast verlopen en wordt er onterecht meer bezuinigd dan vooraf was aangekondigd. Ook zat er bijvoorbeeld geen vertegenwoordiger van Geesteswetenschappen in de werkgroep.
‘Het was vooral een financiële analyse’, reageerde vice-collegevoorzitter Timo Kos. ‘Een kort proces met een compacte werkgroep die twee bepalende vragen meenamen in hun advies: “Wordt de eenheid bekostigd door de overheid en wat is de bijdrage aan onderwijs en onderzoek?”’
Het IIAS wordt volgens Kos niet betaald door de overheid. Het bestuur van het instituut denkt daar anders over (zie interview hierboven). ‘De bijdrage van IIAS direct op ons onderwijs en onderzoek is zeer klein’, aldus rector Hester Bijl. ‘Je moet uiteindelijk kiezen.’
‘Bij ACPA loopt een overeenkomst met de Hogeschool der Kunsten in Den Haag’, zei Kos. ‘Die willen we niet op deze manier verlengen en herzien wat we willen bijdragen.’ ‘We gaan heel goed kijken hoe we kunnen zorgen dat de ingezette promotietrajecten goed afgemaakt kunnen worden’, legde Bijl uit. ‘We willen een nieuwe overeenkomst sluiten over de promoties die kosten-effectiever is.’
‘Het advies is openbaar gemaakt terwijl het niet eerst naar alle getroffen instituten is gestuurd’, zei Femke Spaargaren van studentenpartij PBMS. ‘Dat heeft pijn gedaan bij mensen.’ Kos erkende dat dat een fout was. ‘Excuus, dat is niet helemaal goed gegaan. Er had met alle eenheden contact voor publicatie moeten zijn. Niet overal is dat gelukt, dat moet beter.’
Hij gaf ook een verklaring waarom de bezuinigingen hoger zijn uitgevallen dan aangekondigd. ‘Er zitten de nodige gaten in de begroting en we weten ook niet hoe snel bepaalde andere bezuinigingen kunnen worden gerealiseerd.’
De raad gaf uiteindelijk een negatief advies over het onderzoek van de werkgroep en de daarop gebaseerde bezuinigingen. Dat kan nog in positief advies veranderen als de getroffen instituten hun businesscase kunnen bespreken met het college en zo wellicht tot een lagere besparing kunnen komen.