‘Of het nou de hooligan is die bij D66 de ruiten ingooit of een linkse activist die op de A12 zit: ze hebben allemaal recht op goede rechtsbijstand’, zegt Ernst van Win (66). ‘Iedereen moet de beschikking kunnen krijgen over een goede advocaat. Regel je dat niet afdoende, dan krijg je zaken als de Toeslagenaffaire en Groningen.’

De mensen met kapotte huizen in Groningen en de slachtoffers van de Toeslagenaffaire kunnen zich namelijk geen goede advocaten veroorloven omdat de rechtsbijstand steeds verder is verschraald.

Van Win is voormalig partner van De Clercq advocaten en notariaat in Leiden en oud-deken (toezichthouder) van de Haagse orde van advocaten. Maandag geeft hij een lezing in het Gorlaeus over de sociale advocatuur.

hart en ziel

De sociale advocatuur maakt het recht toegankelijk voor mensen die kwetsbaar zijn ‘en niet genoeg centjes hebben om een advocaat te betalen’, vertelt Van Win, die is gespecialiseerd en arbeids- en medezeggenschapsrecht. ‘Goede rechtsbijstand is essentieel voor een beschaafde maatschappij. In Nederland was dat geregeld, maar door jarenlang slecht politiek beleid is dat helemaal afgekalfd.’

Driekwart van de zaken wordt gevoerd tegen de overheid, die zich laat bijstaan door topkantoor Pels Rijcken. ‘Advocaten zijn de enigen die geheel partijdig tegen de overheid vechten. We moeten, als jij wordt aangevlogen door de staat, alles doen om jou bij te staan. Toen ik in 1983 bij De Clercq begon als advocaat was dat nog goed mogelijk. Als iemand zich meldde met een echtscheidingszaak maar niet genoeg geld had, dan kreeg je financiering van de overheid die net voldoende was om met plezier het werk te doen.

‘Ik deed ook met hart en ziel kinderstrafrecht voor Leidse kinderen die nog niet eens konden lezen. De meeste advocaten pakten zulke zaken op. Verder gaven sociaal bewogen commerciële kantoren les aan sociaal advocaten.’

eruit gegooid

Maar toen kwam de klad erin. ‘Sociaal advocaten kwamen onder controle van de Raad voor Rechtsbijstand. Je moest precies doen wat de raad wilde, anders werd je eruit gegooid. Daardoor pakten wij steeds minder zaken op.’

Daarnaast kwam er steeds minder geld van het Rijk. Gespecialiseerde kantoren verdwenen uiteindelijk zelfs. ‘Aan een echtscheidingszaak ben je snel dertig uur bezig, maar voor die uren kreeg je een veel te laag bedrag. Sociaal advocaten verdienden uiteindelijk minder dan het minimumloon. De overheid zei: zoek het maar lekker zelf uit. Wij zijn nu een groot commercieel kantoor, omdat we anders niet zouden kunnen blijven bestaan.’

Een nieuwe lichting opleiden is ook problematisch. ‘We hebben met de overheid afgesproken dat wij zorgen voor een goede opleiding van sociaal advocaten. Een stagiair kost echter heel veel geld voor een klein kantoor, want die moeten ze zelf betalen.’

De sociale advocatuur heeft ook steeds meer concurrentie gekregen van de commerciële kantoren. Het is lastig om studenten te vinden die het willen doen. ‘Hoe gaan zij een huis en een auto betalen met die lage vergoedingen? Daar komt nog bij dat mijn generatie, die sociaal bewogen is. met pensioen gaat.’

Groot tekort

Een groot tekort aan sociaal advocaten dreigt dus. Pas in 2017 klonk er een noodkreet toen het eerste rapport van de commissie Van der Meer verscheen. ‘Daarin staat dat er jaarlijks een tekort van 120 miljoen op de rechtsbijstand was ontstaan. Doe je er nu niets aan, dan gaat de sociale advocatuur door het afvoerputje, aldus Van der Meer. De bewindslieden deden eerst niets. Vervolgens is er één keer 154 miljoen geïnvesteerd.’

Dat is te weinig en er kwam een extra barrière bij. Onder de VVD-kabinetten zijn de griffierechten zo hoog geworden dat een gewone burger eigenlijk niet makkelijk meer naar de rechter kan. ‘Dat geldt ook voor kleine bedrijven. De VVD roept heel hard dat ze voor de hardwerkende burger opkomt, maar de partij laat ze juist in de steek, terwijl toegang tot het recht juist een liberaal beginsel is.’

Eerder dit jaar verscheen er een tweede rapport Van der Meer. Hierin staat dat er jaarlijks veertig miljoen extra nodig is om de sociale advocatuur te redden. Het kabinet komt over de brug met dertig. ‘Elk jaar kom je dan tien miljoen euro tekort.’

Kwetsbaar

Alleen geld is niet genoeg. Nieuw elan onder jonge juristen is noodzakelijk. ‘Dat moet beginnen bij de universiteit en bij die leuke mensen van de Leidse rechtswinkel. Laat studenten zien dat het interessant en goed werk is om mensen bij te staan die kwetsbaar zijn.’

De animo onder studenten is er, vertelt Van Win, die zelf ook onderwijs geeft. ‘Ik ben heel blij met de jongere generatie advocaten die ik mag opleiden. Dat zijn leuke jongens en meisjes die overal vandaan komen - niet uitsluitend van het corps zoals vijfentwintig jaar geleden – en zeer gemotiveerd zijn. Je moet ze alleen wel de mogelijkheid bieden om een acceptabel inkomen te verdienen.’

Ernst van Win, Lezing sociale advocatuur
Gorlaeus, maandag 29 september, 16:00 uur