Ook uit andere rapportages blijkt dat melders bang zijn voor de gevolgen van het indienen van een klacht.
De universiteit heeft een regeling klokkenluiders met daaraan gekoppeld een commissie. De regeling heeft betrekking op werknemers of studenten van de universiteit die ‘vermoeden dat er illegale of immorele praktijken plaatsvinden waarbij het algemeen belang, of het belang van de instelling in het geding is’.
Studenten en medewerkers kunnen direct een klacht indienen bij de commissie, maar ze kunnen ook terecht bij Gert de Boer, de vertrouwenspersoon misstanden. Zijn jaarverslag werd maandag in de universiteitsraad besproken. De Boer werd in 2019 benaderd door dertien mensen waarvan de identiteit bekend is. Daarnaast is er twee keer telefonisch contact gelegd door een anonieme melder.
niet veilig genoeg
Veel meldingen spelen zich af binnen de relatie tussen medewerker en de direct leidinggevende, blijkt uit het jaarverslag. Er zijn in 2019 geen vermoedelijke misstanden doorgeleid naar de commissie klokkenluiders, schrijft de vertrouwenspersoon. Maar dat wil niet zeggen dat er geen problemen zijn. Veel melders geven namelijk aan dat ‘zij zich niet veilig genoeg voelen om op basis van de regeling in gesprek te gaan met leidinggevenden of andere universitaire functionarissen’.
Dit draagt er aan bij dat medewerkers geen vervolgstappen willen zetten. ‘Toch waren de problemen in tenminste drie gevallen zodanig ernstig voor de melder, dat hij/zij ontslag heeft genomen.’
‘Dat is wel heel zuur’, merkte Bart van der Steen van personeelspartij FNV Overheid op tijdens de raadsvergadering. ‘Medewerkers moeten wel het gevoel hebben dat zij bij een melding veilig zijn en dat de organisatie een zaak goed oppakt. Wat voor garanties geeft het college van bestuur iemand die twijfelt over een melding?’
‘Iedereen zal in zo’n situatie de afweging maken’, antwoordde rector Carel Stolker. ‘Wat levert een melding op en wat zijn de risico’s? Een vertrouwenspersoon kan helpen die afweging te maken. Als iemand toch besluit te vertrekken dan willen we wel graag weten waarom. Er is een mogelijkheid tot een exitgesprek.’
De melder heeft echter regie over zijn eigen zaak. ‘Dus als iemand stopt met een procedure, dan houdt het op’, legde Stolker uit. ‘Daar worstelen de vertrouwenspersonen soms wel mee.’
Het lukt de vertrouwenspersonen overigens wel steeds beter om ‘zonder de identiteit van de melder prijs te geven toch te signaleren dat het ergens niet goed zit op een afdeling en dat vervolgens door te geven hogerop in de organisatie’.
agressieve leidinggevenden
De reactie van leidinggevenden waar een klacht betrekking op heeft, schrikt de melder vaak af, schrijft De Boer. Leidinggevenden vatten een klacht in eerste instantie vaak persoonlijk op. ‘De aandacht gaat dan meer uit naar de melder dan naar de inhoud van de melding.’
De persoon die het probleem aan heeft gekaart wordt zo in ‘het defensief’ gedrongen. Dat is uit het ‘oogpunt van veiligheid en rechtsbescherming ongewenst en miskent de inhoudelijke aspecten van de melding.’ Het is een ‘sta-in-de-weg voor preventie, verbetering en correctie.’
De universiteit heeft verder ook nog vertrouwenspersonen voor klachten die betrekking hebben op ongewenst gedrag, wetenschappelijke integriteit en personeelsaangelegenheden.
Deze vertrouwenspersonen publiceerden ook onlangs hun jaarverslagen. Uit de rapportage van de vertrouwenspersonen personeelsaangelegenheden blijkt dat meerdere klachten betrekking hadden op ‘ervaringen van agressieve of intimiderende bejegening door leidinggevenden.’ Dan gaat het om uitingen van dreigende taal: ‘waarschuwingen geven met daarbij soms een harde, boze toon. Of geschreeuw.’ In plaats van dat er gesprekken worden aangegaan om samen naar oplossingen van problemen te zoeken, voelen melders zich geïntimideerd.
Ook in dit verslag komt meldingsangst aan bod. Een ‘redelijk aantal werknemers ondervindt te veel angst om via de vertrouwenspersoon een signaal af te geven.’ Ze zijn bang dat er vergelding komt van iemand binnen de organisatie. ‘Soms durven medewerkers in een later stadium alsnog actie te ondernemen, maar het komt ook voor dat ze kiezen voor vertrek of ontslag.’
Het verslag gaat ook in op de nasleep van conflicten. In 2019 hebben op verschillende faculteiten crises plaatsgevonden, aldus de rapportage. Die werden bestuurlijk ‘naar behoren opgepakt of zelfs opgelost’, maar dat wil niet zeggen dat de problemen op de werkvloer vervolgens verdwenen zijn. In alle gevallen was er ‘een lange nasleep met ongewenste consequenties voor individuele medewerkers’.
angst voor wraakacties
De vertrouwenspersonen signaleren dat die nasleep zich kan uiten in de ‘vorm van kampen die tegenover elkaar staan, vermeende obstructie van processen en aanstellingen, wantrouwen, gevoel van onveiligheid, angst voor wraakacties, boosheid en het vertrek van medewerkers naar andere werkplekken’.
Verder kunnen ‘jonge medewerkers bang zijn dat vetes tussen leidinggevenden over hun hoofd uitgevochten worden’.
Het aantal meldingen neemt ook toe. Dat is op zich een goede zaak, volgens Stolker. De stijging kan immers betekenen dat meer werknemers het aandurven om iets aan de kaak te stellen. ‘Iedere melding is er één te weinig. Elke zaak is er één te veel. Er zijn vast meer zaken onderhuids aan de gang.’ En dat is uiteraard onwenselijk. ‘Mensen moeten zich vrij voelen melding te maken van iets dat hen niet bevalt.’
De vertrouwenspersonen merken verder op dat ze zelf geen onderzoek kunnen doen, terwijl de situatie daar soms wel om vraagt. Er is ‘sprake van een gat’. Die onderzoeksfunctie is wel nodig. Deze kan worden ingevuld door een ombudsfunctionaris voor het personeel, die is er al wel voor studenten.
De universiteitsraad wil al heel lang dat de werknemers naar een ombudsman kunnen stappen. Het college van bestuur stribbelde lang tegen, maar in de cao is vastgelegd dat alle universiteiten uiterlijk zomer 2021 die functie hebben ingevuld.
racistische uitingen
De universiteit heeft ook vertrouwenspersonen ongewenst gedrag. Daar kunnen studenten en medewerkers terecht met klachten over onder andere seksuele intimidatie, racisme en discriminatie. Er werden in 2019 meldingen van 57 vrouwen en 22 mannen behandeld. Die klachten hadden vaak betrekking op seksuele intimidatie en verbaal geweld.
Ook het aandeel meldingen van discriminatie en racisme is relatief groot. ‘Het betrof bijna een kwart van het totaal. Deze meldingen zijn op een na afkomstig van studenten. Zij gaven voor het overgrote deel aan dat zij zich gediscrimineerd voelden door medestudenten of dat er sprake was van racistische uitingen van medestudenten.’
Verder heeft de universiteit een vertrouwenspersoon wetenschappelijke integriteit. Met haar werd 23 keer contact opgenomen in 2019. Twee meldingen leidden tot een klacht bij de commissie wetenschappelijke integriteit. In een van de zaken is de klacht door de commissie gegrond verklaard. De andere zaak loopt nog.
De faculteiten hebben ook vertrouwenspersonen speciaal voor promovendi. Uit hun verslagen blijkt dat de begeleiding van PhD's nog wel eens tekortschiet. Henk Tromp, vertrouwenspersoon bij Sociale Wetenschappen en de Haagse faculteit FGGA, schrijft dat promovendi ‘helaas nog steeds het sluitstuk vormen van het onderwijs. De promovendus compenseert het gebrek aan routine door veel meer tijd te steken in het onderwijs. Begeleiders zouden de eisen die een onderwijsdirecteur stelt aan een promovendus regelmatig moeten controleren en tegenwicht moeten bieden.’
Dat kan alleen als er heldere afspraken op papier worden gezet. ‘Veel promovendi zijn zelf niet assertief genoeg om hun rechten op te eisen als er weer een overschrijding is van de hoeveelheid onderwijstijd.’
Veel promotoren hebben geen opleiding gehad die hen in staat stelt een promotietraject op een correcte wijze te begeleiden, schrijft emeritus hoogleraar Rikki Holtmaat, die vertrouwenspersoon bij Rechten is. ‘Deze promotoren hebben derhalve niet duidelijk op hun netvlies welke eisen die begeleiding aan hen stelt, ook op communicatief gebied. Veel van de “brokken” die wij zien, komen daaruit voort. Een universitaire cursus “hoe begeleid ik promovendi?” zou uitkomst kunnen bieden.’
Haar collega bij Archeologie, hoogleraar David Fontijn, heeft grote twijfels over het nut van zo’n cursus. ‘Het probleem is dat of de cursus niet deugt of niemand deze cursus volgt.’
Bij Archeologie is er een regels en richtlijnen-document waarin veel zaken zijn vastgelegd. Elke promotor wordt geacht dit stuk te lezen. ‘In de praktijk blijkt overigens dat niet iedereen dat doet.’ Fontijn stelt voor dat ‘wetenschappelijk directeuren en faculteitsbesturen hierin meer directief op moeten treden.’
Volgens vice-rector Hester Bijl wordt er voor elke promovendus een begeleidingsplan opgesteld. Verder biedt de universiteit ‘twee trainingen aan om supervisors klaar te stomen. Een voor beginnende promotoren en een voor gevorderde begeleiders’.