Saniye Çelik is negentien jaar als zij in 1991 voor het eerst voet zet binnen de politieorganisatie. Ze is de tweede vrouw binnen haar team en de eerste van kleur. Onderwerpen als diversiteit en inclusie waren in haar opleiding tot agent totaal niet aan de orde.

Hoewel zij zich op haar plek voelde, gold dat lang niet voor al haar collega’s. Om haar heen merkte ze hoe andere agenten uitvielen en politiekorpsen voorgoed verlieten. ‘In mijn naïviteit zag ik misschien niet wat er aan de hand was. Later ben ik me daarin gaan verdiepen.’

Nu verbindt ze wetenschap, politie en het thema diversiteit en inclusie met elkaar door plaats te nemen op de bijzondere leerstoel aan de Universiteit Leiden, die door de Nationale Politie wordt gefinancierd. Maar door appgroepen en filmpjes waarin politieagenten racistische opmerkingen maken, klokkenluiders die naar huis zijn gestuurd en bestuurders die bij signalen van discriminatie wegkijken, lijken diversiteit en inclusie voor de Nationale Politie nog een ver-van-haar-bed-show.

‘Als alles al goed ging had ik me er niet mee bezig hoeven houden’, zegt Çelik. ‘Maar er worden stappen gezet. Al gaat het in een slakkentempo.’

Waarom is deze leerstoel nodig?
‘De politie is, al zou je dat misschien niet direct verwachten, al jaren bezig met diversiteit en inclusie en heeft de langste historie in de publieke sector als het gaat om dit vraagstuk. Tegelijkertijd komt de politie ook vaak in beeld, omdat het niet altijd goed gaat. Er is een behoorlijke behoefte aan meer kennis over dit thema waarbij niet meer vanuit emotie wordt gehandeld, maar vanuit wetenschappelijke inzichten. Ik ben geen adviseur, maar doe onderzoek en draag bij aan die kennis. Overal in de samenleving is diversiteit en inclusie een hot topic, niet alleen voor de politie.’

Was dat in 1991 ook al zo?
‘Toen waren er ook wel problemen. Toen ik na zeventien jaar vertrok, had de politie ook al heel wat stappen gemaakt. Maar helaas is een visie op het vraagstuk niet voldoende en ligt de uitdaging in de aanpak ervan.’

Wat is er nodig?
‘Je moet aandacht aan het onderwerp blijven besteden. Er zijn duidelijke normen en consequenties nodig: wat kan wel en wat kan niet? Daar kun je intern afspraken over maken en daar ook naar handelen.

‘Ik kan je niet vertellen aan welke knoppen je moet draaien om alle problemen op te lossen. Het zit diep in de cultuur van de organisatie, bewust en onbewust. Je moet gedragsverandering teweegbrengen. Maar ik ben geen psycholoog. Als ik alles wist, zou ik het zelf doen, maar ik heb de luxe om er vanuit de wetenschap over na te denken.’

Nu kijkt de top regelmatig weg als er meldingen worden gemaakt van misdragingen en gebeurt er pas iets na media-aandacht.
‘Het begint bij leidinggevenden. In een hiërarchische organisatie als de politie moet de top een visie uitdragen en het goede voorbeeld laten zien. Dat gebeurt ook, alleen volstaat het niet door te zeggen: “Vanaf morgen gaan we het anders doen.” Er wordt nu duidelijk gezegd: “Hier staan we voor” en “dit pikken we niet meer”.

‘Er moet goed nagedacht worden over welke vaardigheden mensen nodig hebben om een leiderschapsrol op zich te kunnen nemen en wie je aanneemt voor dit soort posities. Diversiteit binnen de top speelt ook een rol.’

Niet lang geleden is een klokkenluider weggestuurd, omdat ze melding maakte van racisme. Hoe kijkt u daar naar?
‘Er heerst een familiecultuur bij de politie. Dat is heel fijn als je tot die familie behoort, maar het heeft ook een schaduwzijde. Op het moment dat jij dingen aan de grote klok hangt en je nek uitsteekt, zorgt dat er ook voor dat je afgestoten wordt. Het gaat dan vooral om de wijze waarop je dingen naar buiten brengt.

‘De organisatie hoort te staan voor deze mensen. Als je dat niet doet, zeggen ze nooit meer iets. De organisatie heeft de taak om goed te luisteren. Het feit dat mensen de media opzoeken, betekent dat je ze intern niet voldoende ondersteuning hebt kunnen bieden. In het kader van goed werkgeverschap ben je dat wel verplicht.’

Bent u hoopvol dat het gaat veranderen?
‘Ik ben optimistisch, maar ik kan me best voorstellen dat mensen die binnen de politie bezig zijn met dit thema, de moed in de schoenen zakt. Ik had het graag sneller zien veranderen, en hoop daar met mijn onderzoek aan bij te dragen. Ik zou graag een knop hebben waarmee alles in één klap verandert, maar de werkelijkheid ligt helaas net iets anders.’