De huidige financiële situatie staat in schril contrast met die van bijna een jaar geleden, toen Mare plannen van het faculteitsbestuur openbaarde om (unieke) opleidingen en specialisaties te schrappen of samen te voegen. Daarbij werd een reorganisatie niet uitgesloten. Aanleiding was een jaarlijks begrotingstekort van zo’n zes tot acht miljoen euro.

‘Het besluit van het faculteitsbestuur om geen personeel gedwongen te ontslaan, moet nog aan de medezeggenschap worden voorgelegd’, licht decaan Henk te Velde toe. ‘Dit is zonder meer goed nieuws, maar de faculteit is op de langere termijn niet uit de financiële zorgen.’

Hoe is deze ommekeer te verklaren?
‘We leken een half jaar geleden af te stevenen op een structureel tekort van acht miljoen euro in 2030. Maar op het moment dat we maatregelen troffen (natuurlijk verloop, een vacaturestop en geen tijdelijke inhuur meer, red.) en de effecten daarvan zich begonnen af te tekenen, zagen we dat het begrotingstekort daalde.

‘Ten tweede dachten we reserves te hebben die slechts toereikend waren voor een of twee jaar, dus daarmee zouden we niets opschieten. Maar toen we toch weer in al onze kasten keken wat voor geld er nog op de plank lag, bleken er meer tijdelijke middelen te zijn dan we dachten. We gaan onze hele facultaire reserve inzetten voor het oplossen van dit probleem. Dat, in combinatie met een dalend tekort door de maatregelen, leidt de komende vijf jaar tot een dekkende begroting, waarmee het probleem voor die periode dus is opgelost. We winnen hiermee tijd en moeten die nu gebruiken om te kijken naar structurele oplossingen.’

Waar waren de klappen gevallen als er wél een reorganisatie nodig was?
‘We waren ervan uitgegaan dat een dekkende begroting alleen haalbaar was door mensen gedwongen te ontslaan. Vooral het personeel van LIAS en International Studies zag de bui hangen en vreesde voor hun baan. Daar is wat overcapaciteit aan docenten, omdat de studentenaantallen zijn gedaald. Al wilden we niet al onze bezuinigingen op hen richten, en juridisch zouden we dat trouwens ook niet voor elkaar hebben gekregen.

‘We hebben ook mazzel dat de taaltoets anderstalig onderwijs uit de Wet internationalisering in balans wordt gehaald. Dat hing als een zwaard van Damocles boven de faculteit. Voor International Studies zou dat rampzalig zijn geweest. Die opleiding is financieel van groot belang voor ons. Dan zaten we met massaontslagen en was de hele boel ontwricht geraakt.’

Als dat geld op die plank vorig jaar al was gevonden, had het bestuur toen dan ook niet hoeven beginnen over het schrappen en fuseren van opleidingen?
‘Als we dat allemaal meteen hadden geweten, hadden we dit hele proces relaxter kunnen doormaken. Maar er moest hoe dan ook iets gebeuren, want ook met de huidige maatregelen is het de vraag of dat op de langere termijn voldoende is.’

‘We zagen in eerste instantie geen andere mogelijkheid dan het beëindigen van opleidingen. Maar daar kwam na de berichtgeving heel veel weerstand tegen: het zou tot schade aan de faculteit leiden en het zou bovendien te weinig geld opleveren. Toen hebben we de keuze gemaakt om geen opleidingen te schrappen, maar om faculteitsbreed vakken te schrappen. Een half jaar geleden leek het nog een illusie om alle opleidingen daarin mee te krijgen, maar het schokeffect van het schrappen van opleidingen heeft daaraan enorm bijgedragen.’

Was het geen strategie om eerst een bom te droppen en zo de faculteit wakker te schudden?
‘Als je wist hoeveel last het faculteitsbestuur had van dat voorgenomen besluit en de weerstand die het vervolgens opriep… Kijk: als we toen hadden geweten dat dit de manier was geweest om de faculteit in beweging te krijgen, had dat een strategie kúnnen zijn.’

Maar dat is dus niet zo?
‘Nee, nee, absoluut niet. Dan moet je wel heel erg in complotten denken.’

Feit is wel dat de faculteit tot 2031 krimpt met 150 fte. Hoe is dat te rijmen met verlaging van de werkdruk?
‘Alle opleidingen zijn nu een aantal maanden bezig om hun programma’s af te slanken: minder keuzevakken, meer gedeeld onderwijs, grotere groepen. In plaats van extra personeel aan te nemen, brengen we het takenpakket naar beneden.’

Uw voorganger Mark Rutgers zei in een afscheidsinterview in Mare: ‘Hoe je het wendt of keert, er treedt kwaliteitsverlies op. We hebben straks minder staf, minder leerstoelen en dus minder specialisten. Voor studenten betekent dat onvermijdelijk verlies aan kennis.’ Kan het onderwijsniveau op peil blijven met 150 fte minder?
‘Dat is een uitdaging. Tegelijk doen we in Leiden het onmogelijke. Het huidige Nederlandse financieringsmodel gaat uit van grote opleidingen, veel studenten en eenvoudige programma’s. Wij hebben juist een heleboel heel kleine opleidingen, die we toch willen behouden. We kunnen denken dat het vroeger allemaal beter was, maar je kunt het ook omdraaien: we schrappen weliswaar overal in de faculteit vakken, maar kunnen zo de kleine studies behouden.’

De huidige oplossing is tijdelijk. Bovendien is het probleem waar het allemaal om begon – minder promoties, minder behaalde studiepunten, hogere loonkosten – er nog steeds. Wat gaat de faculteit doen om structureel gezond te worden?
‘We weten niet hoe het er over vijf jaar uitziet, behalve dat het tamelijk onvoorspelbaar is. We moeten voorbereid zijn op verschillende scenario’s. Een daarvan is dat er een soort ravijnjaar optreedt in 2031. De komende jaren moeten we de faculteit dan ook beter prepareren op mogelijk penibele situaties.’

‘Alles wat we nu in gang hebben gezet, waaronder het schrappen van vakken en het delen van onderwijs zodat we met minder staf toe kunnen, is de eerste stap. De tweede stap is kijken naar het effect van al die maatregelen op de langere termijn. De derde stap is het aantrekken van nieuwe studenten met nieuw op te richten opleidingen. Ook vraagt het college van bestuur ons na te denken over andere inkomstenbronnen dan de overheid. Denk aan sponsoring of commerciële activiteiten.’

Wordt dat niet ingewikkeld in verband met belangenverstrengeling?
‘Je zult naar onorthodoxe middelen moeten grijpen om niet helemaal overgeleverd te zijn aan de grillen van de overheid. Die opties moet je niet op voorhand uitsluiten.’

Bent u opgelucht dat u geen personeel hoeft te ontslaan?
‘(Interim vice-decaan, red.) Jos Schaeken en ik zijn hier gekomen met de opdracht om de zaak hier financieel weer op poten te krijgen. Daar waren waarschijnlijk een heleboel gedwongen ontslagen bij nodig. Vlak voor het zomerreces kwamen we tot de conclusie dat het er ineens heel anders uitzag. Dat is natuurlijk fijn, maar je raakt er ook een beetje confuus van.

‘Tegelijkertijd: de opdracht om de faculteit op de toekomst voor te bereiden ligt er nog steeds en op een bepaalde manier is die nu zelfs lastiger: het risico bestaat namelijk dat het gevoel van urgentie wegzakt. We moeten niet meer doen alsof we in een crisis verkeren, maar we moeten wel in beweging blijven.’

Medewerkers zijn enorm geschrokken van de situatie waarin de faculteit afgelopen jaar verkeerde en kunnen denken: was al die onrust nodig geweest? Ik kan me voorstellen dat medewerkers daar boos over zijn.
‘Ik ook. Als je ver van het bestuur zit en afhankelijk bent van wat er op je afkomt, voel je je overgeleverd en onzeker. Mensen vroegen zich af waarom dit allemaal gebeurt, terwijl ze zo hard hun best deden. We moeten goed uitleggen wat er is gebeurd waardoor de situatie nu gunstiger uitpakt en daarover verantwoording afleggen. En we moeten duidelijk maken wat we nog van het personeel vragen. Daar hebben we nog wel wat nazorg te verlenen.’