Den Haag, 17 december 2015.
‘Vanuit mijn woonplaats in Limburg ben ik naar het hoofdkantoor van de politie in Den Haag gereden. Ik had een blocnote, potlood en een gum bij me en heb zes uur geschreven. Er zat een politieman tegenover me, die me in de gaten hield. Af en toe kwam er ook een andere medewerker polshoogte nemen. Maar ja, een potlood kun je niet hacken. Ik was nog aan het noteren toen haast iedereen al naar huis was.’
De Leidse anatoom George Maat schreef omdat hij iets had recht te zetten. Zeven maanden eerder, op woensdag 22 april 2015 keek hij samen met zijn vrouw naar het RTL Nieuws. Het journaal berichtte over de MH17-lezing die hij twee weken eerder had gegeven bij de studievereniging van gezondheidswetenschappen in Maastricht.
‘We zeiden niets tegen elkaar en waren stomverbaasd. Ik kón haast niet geloven dat het over mij ging.’ Hij had tijdens een openbare lezing beelden vertoond van slachtoffers en zonder toestemming ‘gevoelige informatie’ over de ramp gedeeld, beweerde RTL. ‘Ik was er echt door in mijn kuif gepikt dat die journalisten stiekem opnamen hebben gemaakt: schandalig.’
Maat was echter in de veronderstelling dat hij alleen voor studenten gezondheidswetenschappen stond en wist niet dat de organisatie via Facebook ook ‘studenten van andere studies’ had uitgenodigd. Maar dat maakte de lezing nog niet openbaar, zegt hij.
Bovendien waren de RTL-verslaggevers heimelijk binnengekomen na zich te hebben aangemeld met een gmail-adres.
Al snel noemde de toen kersverse minister van Veiligheid en Justitie, Ard van der Steur, het optreden ‘buitengewoon ongepast en smakeloos’. Ook liet de minister weten dat Maat uit het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) was gezet dat bezig was de lichamen van MH17 te identificeren. Verder gaf hij de politie opdracht om een onderzoek naar de lezing te starten.
Maat vindt dat hij niets verkeerd heeft gedaan. Veel van zijn collega’s hebben de lezing – die gewoon op het intranet staat –al eerder gegeven. Hij is emeritus hoogleraar fysische antropologie met een onberispelijke staat van dienst. Ook lang na zijn pensionering zet hij zich nog steeds in om nabestaanden de gruwelijke zekerheid te geven waar ze toch naar snakken: dat hun dierbaren zich tussen de slachtoffers van een vliegramp, tsunami, oorlog, etc. bevonden. Dat deed hij ook namens Scotland Yard, waar hij de bijnaam Indiana Bones kreeg.
Den Haag, 12 oktober 2015.
Vanaf het begin van de affaire zegt Maat: ‘Het enige wat de minister publiekelijk hoefde te zeggen is: “Sorry, ik was te snel met mijn oordeel.” Het kan in één zin voorbij zijn voor iedereen.’ Tevergeefs: excuses en eerherstel komen niet. Ook niet na een persoonlijk gesprek in september. Als na grote politieke druk van Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Sjoerd Sjoerdsma (D66) het politieonderzoek wordt vrijgegeven, blijkt zo’n 85 procent van de informatie te zijn zwartgelakt. ‘Een affront’, aldus Maat.
Na een nieuwe reeks Kamervragen legt Van der Steur de ongecensureerde stukken vertrouwelijk ter inzage in de Tweede Kamer. ‘Het was toen dus nog steeds niet mogelijk voor Kamerleden om in openheid te spreken over het onderzoek. Maar voor Maat zelf gelden minder strenge regels, zo blijkt bij het bezoek aan het politiebureau: hij mag niets kopiëren. En dus neemt hij een oud kladblok mee, én een sigarenkistje (opschrift: ‘Pandora’) gevuld met potloden en een gom. ‘Aan deze handigheid hadden de minister en de politie niet gedacht.’
Leiden, 4 januari 2016.
Maat besluit het overgeschreven rapport via Mare te delen (zie hier). ‘Dan kan iedereen lezen wat er achter “vijftig tinten zwart” schuilgaat. En konden Kamerleden aan de hand van deze documenten opnieuw vragen stellen aan de minister.
Maat: ‘Het wordt mij aangerekend dat ik nabestaanden pijn heb gedaan met de lezing en dat ik gevoelige informatie over MH17 naar buiten heb gebracht. Dat is gewoon niet waar en het feitenonderzoek van de politie bevestigt dit. Er staat zelfs dat de minister overhaast heeft gereageerd: “De genomen maatregelen naar aanleiding van de RTL4-publicatie hebben plaats gevonden zonder goed inzicht in de feiten.” En: “We doen dan ook de aanbeveling dat de minister met professor Maat hierover in gesprek gaat, waarbij hij de eerder aangekondigde maatregelen heroverweegt. Entameer in soortgelijke situaties altijd een feitenonderzoek met hoor en wederhoor alvorens maatregelen af te kondigen.”’
Maat: ‘Maar chef nationale politie Gerard Bouman schrijft vervolgens aan het ministerie van Justitie dat ik buiten mijn vakgebied ben getreden. En dat ik niet de “zorgvuldigheid en discretie” heb betracht die mag worden verwacht van een wetenschapper die politie en justitie over identificatie adviseert. Onzin! Het is duidelijk dat de latere documenten steeds verder verwijderd raken van de feiten. Die hele kritische alinea is na overleg met het ministerie toegevoegd. De brief is een paar keer tussen justitie en politie heen en weer gepingpongd. De minister heeft zelf ingegrepen, weet ik van bronnen die erbij waren. De politie schreef uiteindelijk wat Van der Steur wilde horen.’
Utrecht, 14 januari 2016.
Ssssst! Maat staat in hotel Karel V in Utrecht tegenover een batterij camera’s en microfoons en houdt zijn wijsvinger tegen zijn lippen. ‘U ziet hier geen treurig gezicht’, is het enige wat hij kwijt wil over het twee uur durende gesprek dat hij net heeft gehad met Van der Steur. De minister is zojuist diep door het stof gegaan. ‘Achteraf gezien heb ik mij te veel door de emotie laten leiden’, verklaarde hij tegen de aanwezige journalisten. ‘Het was beter geweest als ik mij zakelijker had uitgelaten. Ik heb hiervoor mijn excuses aangeboden aan professor Maat.’
‘Deze excuses heb ik geaccepteerd’, zegt Maat de ochtend na het overleg. ‘Ik trof een ruimhartige minister aan, al had hij er natuurlijk een groot belang bij om mij over de streep te trekken: dan is de kans op een zacht oordeel van de Tweede Kamer groter. Vanaf het begin van het gesprek wist ik dat er excuses gingen komen.
‘Maar we zijn het niet over alles eens. Ik wilde dat dat ook duidelijk naar voren kwam in de gezamenlijke verklaring die is opgesteld. Van meet af aan had de minister zich aan het feitenonderzoek van de politie moeten houden. Maar het is mooi dat dit voorbij is. Ik ben blij dat het is rechtgezet, al moest ik vreselijk mijn best doen om mijn recht te halen.’
Amsterdam, 15 januari 2016.
Maat dient een klacht in bij de Raad voor de Journalistiek. ‘RTL dacht dat ze hiermee weg konden komen: we steken het vuur aan en zien we wel wat er afbrandt. Ze zijn letterlijk over lijken gegaan. Ik vind dat ze hun excuses moeten maken aan de nabestaanden.’
Hij stapt niet voor zichzelf naar de Raad, zegt Maat. ‘De academische vrijheid is echt in het geding. Eigenlijk moeten universiteiten dit doen. RTL schept een gevaarlijk precedent als het is toegestaan om heimelijk opnamen te maken van colleges en lezingen. Studenten en docenten moeten alles in een college kunnen bespreken. Het is idioot dat je rekening moet houden dat er misschien wel een journalist met opnameapparatuur aanwezig is. Het hoeft niet eens om een college pathologie te gaan waar beelden van lichamen worden vertoond. Je kunt bijvoorbeeld ook een college medische ethiek bijwonen. Daar wordt besproken wat wel en niet mag. Dan is het makkelijk om opmerkingen van studenten en hoogleraar te tapen en naar buiten te brengen en hen zo in een kwaad daglicht te plaatsen.’
Den Haag, Tweede Kamer, 20 januari 2016.
‘Ik bemoei er verder niet meer mee’, zegt Maat. ‘Het is nu aan de Tweede Kamer. Maar deze minister heeft zoveel verkeerd gedaan dat hij eigenlijk moet vertrekken.’
Maar dat gebeurt niet. De SP zegt het vertrouwen op in de minister en dient een motie van wantrouwen in. ‘De excuses van de minister zijn afgedwongen, want hij werd betrapt’, zegt Michiel van Nispen (SP). ‘Hij heeft ook geen excuses gemaakt aan de Kamer. Hij toont ook geen deemoedigheid. We hebben geen vertrouwen in verbetering.’ De motie krijgt alleen steun van de PVV, PvdD, Groep Krol, 50Plus en Groep Bontes/Van Klaveren. En haalt het dus niet.
Pieter Omtzigt van het CDA is zeer kritisch. ‘We hebben vier keer moeten vragen om antwoorden en de minister leest gewoon zijn stukken niet.’ Hij dient een andere motie in die gesteund wordt door een groot deel van de oppositie.
De Kamer moet te alle tijden kunnen beschikken over de informatie die nodig is om de regering te kunnen controleren. De partijen willen dat de minister zorgvuldiger omgaat met de informatieplicht aan de Kamer. Van der Steur en Mark Rutte moeten een plan van aanpak opstellen over de informatievoorziening aan de Kamer. ‘Het was een dubbeltje op zijn kant’, aldus mede-ondertekenaar Liesbeth van Tongeren (GroenLinks). ‘De minister komt nu onder verscherpt toezicht.’
Van der Steur belooft er alles aan te doen om het vertrouwen van de Kamer te herstellen. Hij neemt de essentie van de motie Omtzigt ter harte, maar ontraadt haar omdat zij Rutte verantwoordelijk maakt voor de informatievoorziening van Van der Steurs ministerie aan de Kamer. Uiteraard ontraadt hij ook de motie van Van Nispen.
Beide moties worden verworpen. VB/FP