Het literaire en kunstgenre solarpunk schetst een beeld van de toekomst waarin de mens in harmonie is met de natuur, niet meer afhankelijk is van fossiele brandstoffen en in plaats daarvan (zoals de naam doet vermoeden) gebruikmaakt van zonne-energie en andere duurzame hulpbronnen. Het zet zich daarmee af tegen de veelal dystopische toekomstbeelden.
Het is hoopvol, maar hoe realistisch is die zonnige toekomst? Tijdens de lezing ‘De toekomst is solarpunk’ op 16 oktober vertellen mediapsycholoog Priscilla Haring en emeritus-hoogleraar biofysische organische chemie Huub de Groot over hoe waarschijnlijk zo’n utopische wereld is en waarom we ernaar hunkeren.
‘Solarpunk is een tegenhanger van hoe wanhopig de realiteit vaak is’, zegt Haring. ‘We hebben een sterke behoefte aan een beeld van hoe het anders kan, op een positieve manier.’
Dat positieve toekomstbeeld komt niet alleen terug in de inhoud van de verhalen, maar ook de vorm. ‘De verhaalstructuur waarin een witte man een hero’s journey doorloopt en het opneemt tegen het onmogelijke en uiteindelijk wint, daar zijn we ook wel klaar mee. Solarpunk kijkt hoe je dingen anders kan vertellen. Er zijn vaak vrouwelijke of non-binaire hoofdpersonen, of een hoofdpersoon uit een minderheidsgroep. Er zijn veel queer en feministische thema’s.
‘De boekenserie Monk & Robot van Becky Chambers is een van mijn favorieten. Het is een heel lief boek, heel anders dan veel andere sciencefiction. Het gaat over een robot en een mens die filosofische gesprekken met elkaar voeren over wat het betekent om mens te zijn. Het hoeft niet eens letterlijk om zonne-energie te gaan. Solarpunk is meer de wereld waarin het gebeurt.’
Maar is het technisch haalbaar zo’n utopie te verwezenlijken? De Groot heeft zijn hoop gevestigd op kunstmatige fotosynthese, het gebruiken van de energie uit zonlicht om stoffen te maken, zoals planten dat ook doen. ‘We zijn ongeveer halverwege de energietransitie. Er is sinds de vorige eeuw al ontzettend veel gebeurd, dus we zijn echt wel behoorlijk op weg. En wat betreft fotosynthese: als de natuur het kan, waarom zouden wij het dan niet kunnen? We moeten op een gegeven moment in staat zijn om dat na te bouwen.’
Dat punt is nog niet bereikt, geeft hij toe. Als mensheid gebruiken we fotosynthese om biomassa op te kweken die we als energiebron inzetten en hebben we zonnepanelen om direct stroom op te wekken. ‘Biomassa is als je het goed doet duurzaam en betaalbaar, maar het probleem is dat het niet goed schaalbaar is. Andersom zijn zonnepanelen goed schaalbaar, maar dan weer niet goed betaalbaar – zeker niet als je die stroom gaat gebruiken om bijvoorbeeld waterstof mee te maken. Eerst moet je van wind of zon naar stroom, dan moet je genoeg stroom hebben om water te elektrolyseren, en dan kost de overgang van water naar waterstofgas ook nog eens veel energie.
‘Met kunstmatige fotosynthese schuif je dat allemaal in elkaar, en maak je in één systeem de omzetting van zonlicht naar brandstof. We beginnen nu net met het nabootsen daarvan in kunstmatige systemen.'
‘Als je op een gegeven moment echt duurzaam wil worden met zonnepanelen en windmolens, dan betekent dat hoe dan ook een massale industrialisatie van onze volledige habitat. Het is dan overal, op alle daken. Als we in zo’n omgeving moeten leven, maakt dat inbreuk op onze menselijke waardigheid.
‘Voor mij gaat solarpunk daarover, die menselijke waardigheid. Hoe is het voor mensen? Ik denk dat kunstmatige fotosynthese kan helpen, want dat soort van de biologie afgeleide systemen hebben een heel andere gevoelswaarde, een hoge aaibaarheidsfactor. En als je het breed wilt toepassen is dat belangrijk.’
Bovendien hoeft volgens Haring niet elk probleem opgelost te zijn voordat iets solarpunk is. ‘Star Trek wordt vaak gezien als voorbeeld van het genre, maar hoewel er geen schaarste meer heerst, is er nog wel een militaire hiërarchie op elk ruimteschip. Veel verhalen gaan ook over klimaatadaptatie. Niet alles is een Hof van Eden, maar meer: we hebben het verpest en nu gaan we nieuwe oplossingen zoeken. Het geeft mij ook hoop om hiermee bezig te zijn. Ik merk dat het echt helpt als je hersenen zich volzuigen met zo’n andere wereld. Dat positieve gevoel werkt ook daarna nog door.’
De toekomst is solarpunk. Studium Generale. Lipsius 003, 16 oktober, 19:30 uur, gratis