Ik bracht in mijn jeugd veel tijd door bij mijn opa en oma van vaderskant. Als ongeneeslijke boekenwurm had ik me ook al snel door hun boekenkast heen gewerkt – ik vermoed dan ook dat ik een van de weinigen van mijn generatie ben die een meer dan oppervlakkige kennis van de werken van A.J. Cronin en Konsalik heeft opgedaan.

Een van de boektitels die me altijd is bijgebleven - ik zie de rug nog steeds zo op de plank naast de platenspeler en later de cd-speler van mijn grootouders – is Vaarwel, tot betere tijden. Hoewel het boek ging over de Japanse verovering van wat toen Nederlands-Indië was, heb ik het altijd geassocieerd met de Engelandvaarders, waarschijnlijk door de verhalen over de oorlog van mijn grootvader. Hoe dan ook, deze groet (uitgesproken door de gouverneur-generaal tijdens de laatste uitzending van Radio Bandung en voor zijn eigen gevangenname en afvoeren naar Mantsjoerije) is altijd in mijn hoofd blijven rondspoken.

Nu meer dan ooit.

Dat komt door de geopolitieke situatie die de mensheid volgens de Doomsday Clock dichter bij de ondergang heeft gebracht dan ooit te voren. Het wordt mij bang te moede bij de gedachte aan Noord-Koreaanse ballistische raketten die nu worden ingezet op Europese slagvelden. Ook de opmars van bruinrechts (of mag ik dat niet meer zeggen, omdat dingen en mensen benoemen voor wat ze zijn oproepen tot geweld zou zijn? De ironie is zo overweldigend dat die zichzelf bijkans weer opheft) in de Nederlandse en Europese politiek laat me niet onberoerd.

Maar ik hoef helemaal niet naar Noord-Korea, Oekraïne of zelfs naar Den Haag om de ondergang onder ogen te zien: ook in Leiden lijkt de laatste slag van de Doomsday Clock aanstonds. Het Praesidium Libertatis lijkt definitief het Praedium Neolibertatis te zijn geworden, want als er één moment vraagt om een bolwerk van vrijheid dat staat als een huis dan is dat een moment waar door de verschillende stellingnamen met betrekking tot het conflict in Israël en Gaza verschillende geledingen binnen de universiteit elkaar niet meer vertrouwen.

Een moment waarop in Den Haag doodleuk de rechtstaat wordt besproken als ware het de inzet van politieke onderhandelingen.

Een moment waarop medewerkers van tenminste vier faculteiten al maanden worden voorbereid om in dreigende of al in gang zijnde reorganisaties ontslagen te zullen worden, terwijl het strategisch plan (‘verbindend, vernieuwend, verantwoordelijk en vrij’) miljoenen gaat verdelen onder de noemer ‘Kiem, Groei en Bloei’ - wat nu beter herdoopt wordt als ‘Kiem, Groei en Snoei’ (met dank aan de collega die met deze vondst kwam).

Maar dat bolwerk van vrijheid is vervangen door het ene na het andere voor deze eenvoudige wetenschapper megalomaan luxueuze maar voor de wetenschap beperkt bruikbare gebouw met flexplekken, boekenplanken in plaats van -kasten en faciliteiten die je of niet nodig hebt of die vooral voor studenten zijn. Een grotere wanverhouding tussen behoefte en de lediging daarvan is vast denkbaar, maar ik kom er even niet op.

Nog niet zo lang geleden klotste het geld tegen de plinten en moesten er in alle haast nu, nu, nu overal UD’s en anderen om de uitdijende bureaucratie bij te houden bij. Nu blijkt dat het verwachte geld niet alleen niet komt, maar dat er van overheidswege zware bezuinigingen aan zitten te komen. Om van eventuele door anti-intellectualisme geïnspireerde wraakoefeningen nog maar niet te spreken.

Het lijkt me akelig als dit gebeurt on your watch, en helemaal als je gewaarschuwd was dat er duidelijke grenzen zitten aan een universiteit als een bedrijf te runnen en meer bezig te zijn met de waarde van je brand dan met je primaire taken en de gezondheid van je gemeenschap. Als deze universiteit nog een Praesidium Libertatis heeft, dan zetelt dat in die gemeenschap die nu zo onder deels eigen vuur ligt (klinkt dramatisch, maar het is dan ook dramatisch) en nergens anders. Ik heb het al eerder gezegd, maar wij allen zijn de universiteit. En wij zijn allen de sjaak, al vermoed ik dat de hardste klappen onderaan zullen vallen.

We koersen een donkere nacht in, niet alleen in Europa, maar ook in Leiden. Het enige lichtpuntje aan de horizon dat ik zie is dat van de onderlinge solidariteit. Zowel in Europa als in Leiden. Niet omdat het kan, maar omdat het moet. Alleen redden we het niet - een bolwerk maak je immers samen, steen voor steen vanaf onderop.

Vaarwel, tot betere tijden, of in goed Nederlands: ‘Goodnight, and good luck.’

Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies