Studentenleven
Het mysterie van het verdwenen vaandel: ‘Dit is onze laatste hoop’
Waar is het vaandel van de ter ziele gegane Leidse dovenvereniging De Sleutelstad? De dovengemeenschap zit met de handen in het haar nu alle sporen doodlopen. Enige overgebleven aanknopingspunt: één mysterieuze foto.
Sebastiaan van Loosbroek
donderdag 11 mei 2023

‘Het verhaal hangt van pech en blunders aan elkaar’, verzucht universitair hoofddocent gebarentaalkunde Victoria Nyst. Samen met de Gebarentaalgroep van de Universiteit Leiden, familieleden en voormalig (bestuurs)leden van de ter ziele gegane dovenvereniging De Sleutelstad zoekt ze naarstig naar nieuwe aanknopingspunten om het verdwenen vaandel van de vereniging boven water te krijgen.
Tevergeefs tot nu toe, terwijl ze toch al een paar jaar op zoek zijn. ‘Al onze hoop is nu op Mare gericht.’

Eerst de geschiedenis. Dovenvereniging De Sleutelstad werd in 1935 opgericht door David Daniëls, een Joodse, dove student uit Amsterdam die in Leiden kwam studeren aan de instrumentmakersschool, waar hij werd opgeleid tot glasblazer.

De Sleutelstad was de eerste dovenvereniging van Leiden, zegt Nyst. ‘Dat die pas in 1935 werd opgericht was best laat. In Amsterdam kwamen dove mensen al samen rond 1880 en in Frankrijk nog veel eerder.’ Vermoedelijk werd de dovenvereniging opgericht aan Lammermarkt 3, waar destijds café en hotel Bamberger zat. Bij gebrek aan een eigen sociëteit huurden de leden daar ruimte voor samenkomsten. ‘Ze vierden er hun eerste lustrum, hielden speeches, deden mededelingen over het aantal donateurs en er werden toneelstukken opgevoerd’, vertelt Nyst. Veel gedronken leek er niet te worden. ‘De mannen rookten sigaretten en de vrouwen aten bonbons. Het was vrij braaf.’

‘Degene die het vaandel in 2018 nog had, heet Carl en woonde op Noordeinde 40’

De vereniging was er voor iedereen die doof was. ‘Niet alleen voor Joden en studenten, maar ook voor bijvoorbeeld schoenmakers en meubelmakers.’ Hoe groot de vereniging was, is niet bekend. ‘Ik schat iets van twintig leden, maar dat is een heel grote gok.’

Daniëls was de eerste voorzitter van de vereniging. Tot 1939 woonde hij in Leiden, waarna hij terugging naar Amsterdam. ‘Intussen was het klimaat voor Joodse Nederlanders al flink guur geworden’, zegt Nyst. In 1940, op de viering van het eerste verenigingslustrum, kreeg De Sleutelstad een groot vaandel cadeau met daarop de naam en oprichtingsdatum. ‘Daniëls was nog bij die viering als erelid.’

Kort na de lustrumviering brak de oorlog uit. ‘Toen Daniëls op bezoek wilde gaan bij de nieuwe voorzitter, Jan Brouwer, werd hij opgepakt. In 1943 zijn hij, zijn zus, zwager, vader en moeder omgebracht in concentratiekamp Sobibor.’

Van de dovenvereniging werd nog maar weinig vernomen, behalve een oproepje in Leidsch Dagblad in 1942. ‘Daarin vroegen ze om een vaandelkast om het vaandel in te kunnen opbergen. Toen was het er dus nog.’

Carl, de oud-student die mogelijk het vaandel heeft

Maar inmiddels is van het vaandel geen spoor meer te bekennen. ‘We weten niet waar en wanneer het zoek is geraakt. Wel heeft de Amsterdamse dovenvereniging ongeveer vijf jaar geleden een mail of brief gekregen - ik denk een mail - van een Leidse alumnus die rond 2018 in Leiden studeerde en zei het vaandel in bezit te hebben. Hij stuurde ook een foto mee waarop hij met het vaandel is te zien. Maar degene die de mail heeft gekregen, is die kwijtgeraakt. Ze kon zich alleen nog herinneren dat de student een dubbele naam had die begon met Carl, en dat hij op Noordeinde 40 woonde. Daar is ze toen heengegaan, maar de bewoners wisten van niks. Later is ze nog eens teruggekomen met een tolk, maar ook dat leidde niet tot opheldering van de situatie. Later ben ik zelf ook langsgegaan, maar toen bleek dat het pand van eigenaar is gewisseld en dat er geen studenten meer woonden maar werkenden.’

Toen bleef nog één ding over: zoeken naar alumni met de naam Carl. ‘Je zou denken dat dat niet zo moeilijk is: hoe veel mensen heten er nou Carl?’ Maar helaas. ‘We hebben Augustinus gecontacteerd en ook Minerva heeft in haar alumnibestand gekeken, maar zonder succes. Toen heb ik de alumnicoördinator van Geesteswetenschappen benaderd, maar ook voor haar was hij onvindbaar.’

Tips

De laatste keer dat de vlag is gesignaleerd, was tijdens een 3 oktoberoptocht. ‘Een mevrouw die tien jaar in Leiden heeft gewoond herinnert zich dat ze het vaandel toen heeft gezien. Maar in welk jaar dat is geweest, wist ze niet meer.’

De dovengemeenschap roept de betreffende student op om nogmaals contact op te nemen met Nyst. Ook tips van studenten en alumni die hem herkennen, of het opmerkelijke schilderij op de voorgrond, zijn welkom. ‘Het is een studentikoos ding om op je kamer te hebben staan, maar wanneer je bent afgestudeerd wil je verder met je leven.’

De dovengemeenschap wil het vaandel dolgraag terug hebben, zegt Nyst. ‘Maar als deze oproep nergens toe leidt, hebben we toch een stukje Leidse dovengeschiedenis zichtbaar kunnen maken. Dat is minstens zo waardevol.’