Dank dat jullie zijn gekomen, ikzelf was op maandagochtend zelden in de collegebanken te vinden’, begon staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering, D66) maandag op de Spaanse Trappen van het Wijnhavengebouw tegen pakweg zestig studenten en andere geïnteresseerden.
Van Huffelen wilde de spreektijd van haar lezing niet besteden aan een gelikt verhaal over alle voordelen van digitalisering. Ja, we kunnen online bankieren, winkelen, college volgen en ondernemen: heel efficiënt en je hoeft je stoel er niet voor uit. ‘Maar er zitten ook enorm grote risico’s aan’, waarschuwde de staatssecretaris. ‘We moeten niet meer alleen kijken naar de kansen die het biedt. Dat hebben we veel te lang gedaan en daardoor is de digitaliseringswereld een soort Wilde Westen geworden. Het is tamelijk ongereguleerd en dat moet anders.’
In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen niet digitaal vaardig, zei Van Huffelen. Terwijl juist deze groep doorgaans het meest met de overheid te maken heeft. Zij hebben bijvoorbeeld geen toegang tot digitale apparatuur, kunnen niet goed lezen of schrijven of weten niet goed hoe ze informatie moeten opzoeken. ‘Doordat zij er niet zelf in slagen om bijvoorbeeld een uitkering aan te vragen, krijgen ze een achterstand. Dat leidt tot sociale ongelijkheid.’
Daarom is het belangrijk dat (lokale) overheden niet alleen telefoonlijnen, maar ook loketten aanbieden voor hulp. ‘We hebben lang ontkend hoe belangrijk dat voor mensen is, ook voor hen die wel digitaal vaardig zijn. Je moet terechtkunnen bij een levend mens, niet bij een bot, zodat je niet in het digitale bos verdwijnt.’
Een ander probleem: het klakkeloos accepteren van cookies bij het bezoeken van websites.
‘Niemand leest de voorwaarden, terwijl we steeds vrijwillig onze data weggeven aan bedrijven die daar heel veel geld mee kunnen verdienen. Bovendien weten we niet meer goed wat er over je bekend is, wie die informatie heeft en wat ermee gebeurt. Dat is best scary, omdat dat ervoor kan zorgen dat er dingen mislopen in het vinden van een baan of in interactie met de overheid.’
Toeslagenaffaire
Volgens Van Huffelen let de overheid niet goed genoeg op hoe data worden beschermd.
‘Dat heb ik aan den lijve meegemaakt in mijn vorige baan, toen ik werkte aan het oplossen van de problemen rond de toeslagenaffaire. Die waren voor een groot deel ontstaan door een algoritme bij de Belastingdienst dat ervoor zorgde dat mensen met bepaalde kenmerken extra werden gecontroleerd en bij voorbaat verdacht waren. Het is ongelooflijk belangrijk dat die algoritmes worden gereguleerd.’
Ook noemde ze de grote hoeveelheden desinformatie die online wordt verspreid, ‘die vaak niet is bedoeld om te informeren maar om je mening een bepaalde kant op te sturen, of de wetenschap onderuit te schoffelen’.
Ze gaf een voorbeeld: ‘Mijn politiek assistent zocht laatst iets op over het asielzoekerscentrum in Tubbergen. De dagen erna kreeg ze alleen maar informatie op haar scherm waarin stond dat het een goed idee zou zijn om het in de fik te steken. Zo kun je na een onschuldige zoekopdracht vrij makkelijk in een rabbit hole terechtkomen.’
Volgens de staatssecretaris moet de overheid dan ook ‘ongelooflijk veel doen’ om ervoor te zorgen dat al die risico’s worden beperkt, maar is een probleem dat er vooralsnog ‘onvoldoende middelen’ zijn om de big tech-bedrijven aan te pakken.
‘In Europees verband is er weliswaar wet- en regelgeving in de maak om de macht van bedrijven als Microsoft, Google en Facebook te reguleren, maar die moet grotendeels nog worden geïmplementeerd.’
Regie terugkrijgen
En in de tussentijd? Van Huffelen sprak de hoop uit dat burgers de ‘regie weer terugkrijgen over zichzelf in de online wereld’ en de vraag naar persoonsgegevens afneemt. ‘Als je een auto gaat huren moet je een rijbewijs laten zien, maar het enige wat die verhuurder moet weten is dat je rijbewijs geldig is. Dat kan ook gewoon met een vinkje.’
Maar in plaats van toe te lichten hóe en op welke termijn ze daarvoor gaat zorgen, probeerde ze de verwachtingen direct te temperen. ‘In de praktijk is het ongelooflijk ingewikkeld om dit ongetemde beest dat we hebben laten ontstaan enigszins klein te krijgen. Ik ben daar een beetje pessimistisch over. Door de enorme complexiteit is het een bijna onmogelijke opgave en het is de vraag of het ons zal lukken.’
Daarbij deed ze een beroep op de studenten in de zaal. ‘We hebben als kabinet, Europese Commissie en het Europees Parlement nog heel veel stappen te zetten, maar ook jullie, als jullie straks aan het werk gaan, zullen hier sterk op moeten gaan letten. Want die wildwestwereld moeten we omzetten in een wereld die net zo veilig is als de fysieke: die is gericht op gelijkheid, het voorkomen van discriminatie, en transparantie.’
Na de lezing vroeg een student de staatssecretaris om haar handtekening. Van Huffelen stemde toe, maar onder één voorwaarde. ‘Als je er verder maar niks mee doet’, zei ze, terwijl ze haar krabbel zette.