In 2034 speelt het leven zich vooral af in auto’s op een grote parkeerplaats. Mensen zijn massaal hun huis verloren, hypotheken en huren zijn onbetaalbaar geworden. Door deze ongekende crisis raken geliefden Valerie en Bas, de twee personages in het stuk Isotopia dat vrijdag in Theater Ins Blau wordt gespeeld, vrijwel alles kwijt.

‘De situatie is hopeloos’, vertelt regisseur Liliane Brakema. ‘De wereldeconomie is ingestort. Alles wat ze nog hebben is hun auto, en hun liefde voor elkaar.’

Valerie was verpleegkundige, maar werkt nu bij een massagesalon. ‘Dat baantje voor twee middagen in de week heeft ze na 54 sollicitaties weten te bemachtigen. Ze kan niet anders want er is geen sociaal vangnet meer. Bas slaagt er niet in om werk te regelen, dus hij is helemaal afhankelijk van haar geld.’

Mannenlijven

Via een klant die Valerie nog kent van toen ze in het academisch ziekenhuis werkte, krijgen ze de kans om aan de anarchie te ontsnappen. ‘Je staat nu mannenlijven te masseren, maar ik weet iets beters’, zegt hij.

Op een eiland voor de kust waar de auto van Valerie en Bas staat, is een nieuwe stad gebouwd: Isotopia. ‘Het bestuur is er superdemocratisch, iedereen beslist mee. De wereld wordt in deze idealistische samenleving steeds veiliger gemaakt. Daar stemmen de bewoners namelijk zelf voor. Er komen steeds meer camera’s. Persoonlijke ratings worden steeds belangrijker.’

Alles wat de bevolking doet, wordt opgeslagen. ‘Elke bewoner moet je beoordelen, en anderen beoordelen alles wat jij doet. Om niet buiten de boot te vallen, ga je steeds meer leven naar die ratings.’

Het lukt de twee geliefden om na een strenge selectieprocedure toegang tot de stad te krijgen. ‘In Isotopia stort Bas zich op zijn baan in de IT. Hij is een van de techneuten die de wereld veiliger maakt. Hij is heel concreet met die camera’s bezig en hoe je systemen kunt koppelen. Valerie is hoofd medicatie in het ziekenhuis, een functie die grote gevolgen gaat hebben voor het paar.’

De techniek en de steeds grotere nadruk op surveillance hebben een grote weerslag op hun leven. ‘De twee hebben een instinctieve waarachtige liefde voor elkaar. Het wordt echter steeds moeilijker om bij hun gevoel en intuïtie te blijven. De technologie daagt ze steeds verder uit, maakt het lastiger om die liefde vast te houden. Ze gaan steeds meer leven naar wat het systeem van hen vraagt. Hun leven is eigenlijk uitbesteed aan het systeem.

Waarachtige liefde

‘Het is een boeiend concept, want je kunt het er bijna niet mee oneens zijn dat de wereld veiliger wordt gemaakt. Als iemand zegt: “Kom, we gaan de toneelschool veiliger maken”, dan denk je: “Wat een goed idee.” Veiliger betalen? Ook een prima plan. Maar wat voor wereld ben je eigenlijk aan het maken met elkaar als je steeds meer mechanismen inbouwt. Heb je dan nog wel privacy? Is er nog wel ruimte voor gesprekken, of is alles al dichtgeregeld?’

Isotopia trekt deze ideeën tot in het extreme door. ‘Door het steeds veiliger maken van die wereld, geven mensen steeds meer vrijheden op. De voorstelling stelt de vraag: wat is de balans? Hoeveel van onze vrijheid willen we inleveren voor onze veiligheid?'

Een bron van inspiratie voor de voorstelling was het sociaal-kredietsysteem in China waarin de bevolking bepaalde scores krijgt. Als een persoon gedrag vertoont dat de overheid niet bevalt, gaat zijn score omlaag. De consequenties kan zijn dat iemand bijvoorbeeld vervolgens geen hypotheek kan krijgen of een reisbeperking krijgt opgelegd.

‘Zou dat ook bij ons doorgevoerd kunnen worden door de overheid? Of zijn we als bevolking zelf al zo’n systeem aan het opzetten? We zijn elkaar in ieder geval al de hele tijd aan het raten. Als ik voor mijn zoontje een jas koop op Vinted krijg ik wel vijf reminders of ik alsjeblieft een review wil schrijven over de verkoper. Dan denk ik: “Jezus, wat moet iedereen toch steeds veel van elkaar weten en wat zijn we elkaar aan het beoordelen.”’

Nazi-kopstuk

Een van de uitgangspunten bij het maken van deze voorstelling was dan ook: ‘Hoe kijken we over vijftig jaar terug op deze periode? Wat ging er goed en wat niet? Waren we al op weg naar Isotopia en hadden we dat gewoon niet door?’

Het idee voor dit thema kwam uit een verrassende hoek. ‘Ik zat een documentaire uit 2016 te kijken over Brunhilde Pomsel, de secretaresse van nazi-kopstuk Joseph Goebbels in de Tweede Wereldoorlog. In de film is ze 105 jaar oud en er wordt haar gevraagd waarom zij meewerkte aan het regime. Ze claimt dat ze niets wist van de gruweldaden. Als kijker weet je natuurlijk wat er allemaal is gebeurd en is de gedachte: “Jij bent enorm fout.” Als je echter hoort waarom zij bepaalde keuzes maakte en waar ze wel en niet over nadacht, denk je: “Mogelijk had dit mij ook kunnen gebeuren.”

Onbehagen

‘Misschien moeten we ons over vijftig jaar wel voor iets vreselijks verantwoorden waarvoor we nu onvoldoende oog hebben, bijvoorbeeld waarom alles wat we doen wordt geregistreerd en gefilmd. De eerste zin van het stuk is dan ook: “Achteraf is het altijd makkelijk praten. Achteraf.”’

Je voelt in ieder geval dat er iets niet helemaal klopt, zegt Brakema. ‘Het is een soort onbehagen. Er is iets mis, maar we weten niet precies wat het is en wat we eraan kunnen doen omdat we allemaal zo’n klein radertje in een groot geheel zijn.’

Isotopia
&Brakema Producties|Het Zuidelijk Toneel
Theater Ins Blau
Vrijdag 20 januari, 20.30 uur.  € 19,50 (studenten € 15,50)