‘Daarbij dient aandacht te worden besteed aan de beoogde verdeling van de middelen over de beleidsterreinen onderwijs, onderzoek, huisvesting en beheer, investeringen en personeel’, staat er in de toelichting van het wetsvoorstel. De universiteit kan er zelf voor kiezen om het instemmingsrecht te betrekken op meer onderwerpen.
‘Het is van belang dat de medezeggenschap op hoofdlijnen instemmingsrecht krijgt, en niet over de gehele begroting’, zegt Karl Dittrich, voorzitter van de vereniging van universiteiten VSNU. ‘Als de medezeggenschap instemmingsrecht zou krijgen over alle financiële details hadden we ons verzet. Het college van bestuur bepaalt de precieze verdeling van de financiën. En dat blijft zo als het studievoorschot wordt ingevoerd.’
Om bestuurlijke chaos te voorkomen stelt de minister meer beperkingen aan het instemmingsrecht. De universiteit blijft de salarissen betalen en al eerder vastgelegde uitgaven en investeringen worden niet ineens geschrapt.
In het wetsvoorstel wordt slechts de term ‘medezeggenschap’ gebruikt. Het is onduidelijk of ook de faculteits- en dienstraden instemmingsrecht op de begroting krijgen. Volgens Tweede Kamerlid Paul van Meenen (D66), de grote voorvechter van het instemmingsrecht, is dat wel mogelijk. ‘Het is aan de universiteit zelf om het uit te breiden naar de faculteits- en dienstraden.’
Waarom komt dat instemmingsrecht er eigenlijk?
Het is de vurige wens van D66 en Bussemaker heeft deze partij nodig om het leenstelsel door de Eerste Kamer te loodsen. ‘Universiteiten verantwoorden zich voor hun keuzes vooral bij het ministerie’, zegt Van Meenen. ‘Daar wil ik vanaf: de verantwoordelijkheid ligt op de eerste plaats bij de studenten, vervolgens bij de medewerkers en dan bij de organisaties rond de universiteit. Het ministerie volgt als laatste in dat rijtje. De universiteiten zorgen er zelf voor dat de financiële middelen op de goede plaats komen, maar dat kan alleen maar als de medezeggenschap meebeslist. Ik wil juist niet dat Den Haag dat doet.’
Hoe gaat dat in Leiden?
‘De universiteitsraad krijgt meer te zeggen’, zegt Janna Vermolen van studentenpartij SGL. ‘De begroting is het belangrijkste document van het jaar’, zegt Marc Hogenhuis van studentenpartij LVS. ‘Als je daar instemmingsrecht op krijgt, is dat een duidelijk signaal dat het college ons nog serieuzer moet nemen. Het tegenhouden van een begroting, wil het college te allen tijde voorkomen.’ ‘De raad wordt zwaarder’, zegt ook Gwen Wolters van personeelspartij Universitair Belang. Sander van Diepen van studentenpartij BeP vindt dat de invloed van de medezeggenschap nog flink mag toenemen: ‘Het is een stap in de goede richting. Wat mij betreft krijgt de raad instemmingsrecht op alle belangrijke besluiten van het college.’
Joost Augusteijn van personeelspartij Abvakabo tempert het enthousiasme enigszins. ‘In de praktijk verwacht ik weinig verandering. Ik wil het geen wassen neus noemen, want het college moet beter zijn best doen om de raad mee te krijgen. Maar het college blijft de nodige vrijheid behouden over waar de raad nu precies mee in kan stemmen.’
Er bestaat een reguliere procedure voor geschillen over medezeggenschap, met een bemiddelende rol voor de Raad van Toezicht en een procedure bij de landelijke geschillencommissie en beroep bij de Ondernemingskamer. ‘Er komt nu een speciale regeling voor het geval dat het geschil niet beslecht is voor het nieuwe financiële jaar. Er moet uiteindelijk een overeenkomst komen tussen raad en college. Dat is bij het huidige adviesrecht niet zo.’
Hoe de Leidse universiteit de medezeggenschap wil hervormen, wil het college van bestuur nog niet zeggen. ‘Het college wil dit eerst bespreken met de universiteitsraad’, laat universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke weten.
Is er ook kritiek op het voorstel?
De Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de regering, laat niets heel van het plan. De Raad van State vindt dat Bussemaker het instemmingsrecht beter kan schrappen.De reden: ‘Het voorstel voor een instemmingsrecht over de hoofdlijnen van de begroting wordt gemotiveerd met de introductie van het leenstelsel. Daardoor verschuift het budget voor studiefinanciering naar het budget voor onderwijsuitgaven. Deze verschuiving verklaart niet waarom studenten en medewerkers in het hoger onderwijs instemmingsrecht krijgen over de bestemming van geld.’
Als dit een goede reden is om studenten instemmingsrecht te geven ‘dan zouden ouders eveneens een instemmingsrecht dienen te hebben, omdat zij worden verondersteld bij te dragen aan het levensonderhoud van hun studerende kinderen.
‘Verder is instemmingsrecht op de begroting een vorm van medebestuur, die aanzienlijk verder gaat dan medezeggenschap. Daarom is door de wetgever indertijd geoordeeld dat uitbreiding van het instemmingsrecht tot de begroting via het medezeggenschapsreglement in strijd met de Wet op het Hoger Onderwijs.’
Het instemmingsrecht is een wassen neus’, zegt onderwijsrechtjurist Katinka Slump die veel ervaring heeft in het medezeggenschapsrecht. De voormalig universitair docent en advocaat is juridisch adviseur onderwijsrecht, en Lid Raad van Advies van het Landelijk Studenten Rechtsbureau.
‘Het is volksverlakkerij. De medezeggenschap is nu vormgegeven op een manier waarop ze niet goed kan functioneren. Studentraadsleden zijn afhankelijk van geld dat zij krijgen van het college. Ze zijn vaak bang om kritiek te leveren: zij bijten dan namelijk in de hand die hen voedt, een onmogelijke situatie. Daar komen nog nare maatregelen bij: zo mogen sommige studenten hun raadstaken niet meer uitvoeren omdat zij – vanwege het vele werk – te weinig punten hebben gehaald. Absurd natuurlijk.’
Er is geen sprake van een gelijkwaardige relatie tussen het bestuur en de medezeggenschap, zegt Slump, die regelmatig studentenorganisaties adviseert.
‘Bij onervaren studenten kan het college intimiderend overkomen. Het bestuur laat een kritische student echt wel merken dat hij de benodigde deskundigheid mist. Weer je daar maar eens tegen. De minister moet investeren in de ondersteuning van studenten die actief zijn in de medezeggenschap. En zij doet het tegenovergestelde en heeft juist gekort op studentenorganisaties.’
Slump is voorstander van de komst van een kenniscentrum waar professionals zich bezighouden met de medezeggenschap. ‘Studentenorganisaties als ISO en het LSVb wisselen elk jaar van bestuur. Er is gebrek aan continuïteit en dat is juist zo belangrijk. Elk bestuur moet telkens het wiel uitvinden en dat geldt ook voor de studenten in de universiteitsraad.’
Hoe sterk staat de raad straks?
‘Raadsleden moeten nog zorgvuldiger te werk gaan en de begroting nog beter bestuderen’, zegt Vermolen. Wolters: ‘Een deel van de studenten die nu de nieuwe begroting voorgelegd krijgt, zit nog maar koud in de raad. Ik voorzie problemen bij de uitvoering. Alle punten waar je instemming op hebt, moet je door en door snappen. Dat vraagt nogal wat van de raadsleden. Er is nu al een korte cursus begroting en kadernota. Maar ze hebben eigenlijk nu een vak van vijf studiepunten nodig. En daar is helemaal geen tijd voor.’
Augusteijn: ‘In een begroting kun je veel verstoppen. Het is niet alleen een document met cijfertjes. Je kunt manipuleren met de wijze waarop je die presenteert. Dat moet je als leek maar zien te doorgronden.’
Er is nog een probleem, zegt Wolters: ‘Er komen mogelijk twee begrotingsstukken. Een waarop je adviesrecht hebt. En een met instemmingsrecht. Dat wordt een ingewikkeld verhaal.’
Augusteijn: ‘Je moet ook sterk in je schoenen staan om gebruik te maken van dit recht. Want hoe weet je bijvoorbeeld of het redelijk is dat 60 procent van de financiën naar onderwijs gaat en niet 62 procent? Het college wordt gedwongen beter te luisteren. Maar dan moet de raad ook wat te melden hebben. Het college kan bijvoorbeeld zeggen: “We gaan 100 miljoen besteden aan onderwijs en onderzoek. Is de raad daar mee akkoord? Daar kun je pas wat zinnigs over vertellen als je alle achterliggende cijfers hebt en kunt doorgronden. En over die informatie heb je dan weer geen instemmingsrecht.’
‘Ik vind dat de minister duidelijker moet zijn over wat nu precies onder de hoofdlijnen valt,’ zegt Hogenhuis. ‘Dat is nu nog te vaag. Een beperking op hoofdlijnen kan er zelfs voor zorgen dat de ruimte die je nu hebt om het hele document op de korrel te nemen, kleiner wordt. En dat is een verlies voor de medezeggenschap.’
Gaat de raad de universiteit platleggen?
‘Niemand zit te wachten op een op Amerikaanse leest geschoeide shutdown’, zegt Hogenhuis. ‘In het Leidse model komen college en raad vaak samen voordat er een besluit valt. Negatieve adviezen zijn ook zeldzaam. Hard tegenstemmen zie ik niet zo snel gebeuren. Maar het college weet dat het wel kan, en dat zorgt er wel voor dat zij kritiek heel serieus nemen. Het is niet de bedoeling dat de geldstromen stil komen te liggen.’
Wolters: ‘Dit kan politiek ingezet worden. De raad kan zeggen: we zijn het niet eens met de lijn van het college, we gaan eens lekker voor de begroting liggen. Het hangt er vanaf of alles lekker loopt tussen raad en college. Zo ja, dan is het geen probleem. Maar als er stront aan de knikker is, vind je altijd wel iets problematisch in de begroting. En als er straks een keer reorganisaties opduiken in de begroting - en dat is onvermijdelijk - dan worden dat heel stevige gesprekken.’