Waarom koos u voor Maillol en niet voor bijvoorbeeld Rodin?
‘Over Rodin is zoveel gezegd en geschreven dat je er nauwelijks iets aan kunt toevoegen. Maillol staat bekend als voortzetter van de klassieke traditionele kunst en voorloper van de moderne beeldhouwkunst. Dat zijn prachtige, vreedzame vrouwenbeelden invloed hadden op de propagandistische uitwaskunst van de nazi’s had ik niet verwacht. Dat maakt het juist zo interessant.
‘Zijn composities en motieven zijn overgenomen, gebruikt en misbruikt door Arno Breker, de lievelingsbeeldhouwer van Adolf Hitler. Brekers “ariariseerde” Maillols beelden die vervolgens als het voorbeeld van de übermensch aan het Duitse volk getoond werden. Ze stonden op straat, in parken en voor gebouwen. Zij waren zo aanleiding tot het zaaien van rassenhaat. Dat was compleet het tegenovergestelde van Maillols beelden, die staan voor evenwicht, harmonie en vrede.’
Waarom liet Maillol zijn kunst misbruiken?
‘Hij heeft de geariariseerde versies van zijn motieven en composities duidelijk gezien bij zijn bezoek aan de Brekertentoonstelling in Parijs 1942. Maar hij stak zijn kop in het zand. Als eregast bij een galadiner roemde hij Breker als “de Michelangelo van Duitsland”, terwijl hij bij thuiskomst Brekers beelden in bedekte termen bekritiseerde. Maar het was oorlogstijd, voor veel kunstenaars een tijd van noodgedwongen opportunisme.
‘Daarnaast had hij zijn Duitse connecties ook nodig. Zo werd zijn joodse model Dina Vierny in Parijs opgepakt en op de concentratiekamplijst gezet. Via Breker kreeg Maillol haar vrij.’
Was hij een landverrader?
‘Hij werd verdacht van collaboratie. Het was moeilijk te bewijzen, want Maillol had twee gezichten. Aan de ene kant hielp hij neergehaalde Engelse piloten en vervolgde kunstenaars dankzij zijn vluchtroute door de Pyreneeën naar Spanje. Maar in dezelfde maand aanvaardde hij voor zijn verjaardag ook een aubade door de harmonie van een Duits oorlogsschip dat in de haven van het nabijgelegen Port Vendres lag. Daarnaast had hij volgens Breker ook een opdracht voor de nazi’s aangenomen.
‘Ik sprak de Duitse kasteelheer Joe Bodenstein die zijn kasteel heeft omgedoopt tot het Arno Brekermuseum. Toen ik begon over Maillols toenmalige Franse model Dina Vierny sprak hij over “die Hexe von Paris”. Toen ik het model sprak, schold zij hem uit als “Le Nazi de Cologne”. De oorlog is nog steeds een gevoelig onderwerp.’
Hoe denkt u inmiddels over zijn kunst?
‘Voor mij heeft het verhaal achter Maillol wel invloed gehad op mijn beeld van hem. Mijn bewondering is in de loop van het onderzoek veranderd in verwondering. En dat is eigenlijk veel interessanter.
‘Verder ben ik steeds genuanceerder gaan denken over kunstenaars in oorlogstijd. Daarom wil ik wel iets zeggen over de kunstwerken. Over personen moeten ethici of filosofen maar oordelen. Ik heb de oorlog als 4-jarige jongen meegemaakt en ik ken de verhalen van mijn vader.’ VVDG