Britse artsen stonden in de zeventiende eeuw met de handen in het haar. De jonge, adellijke filosoof Anne Conway werd geplaagd door ondragelijke hoofdpijnen. Het begon toen ze twaalf was, en halverwege haar twintigste waren de aanvallen zo heftig dat ze het grootste deel van de maand aan bed was gekluisterd. ‘Ze kon niet tegen geluid, licht en beweging’, schreef wereldberoemde arts sir Thomas Willis. ‘Ze zit rechtop in bed, haar kamer verduisterd, spreekt met niemand, en neemt geen voedsel tot zich.’

De mensheid probeert al duizenden jaren migraine te bestrijden, maar over de oorzaak weten we niet heel veel meer dan de oude Egyptenaren, die kleien beeldjes van krokodillen om het hoofd van de patiënten bonden, of Erasmus Darwin, opa van Charles, die ze in een centrifuge wilde stoppen. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is migraine nog steeds de op één na meest belemmerende aandoening ter wereld, na rugpijn, maar voor depressie.

Migraine-onderzoeker en neuroloog Gisela Terwindt van het Leids Universitair Medisch Centrum benadrukt dat het geen huis-, tuin en keukenkwaal is, maar een hersenziekte. ‘Er gaat daar iets helemaal mis. Dat moeten we niet wegpoetsen als een hoofdpijntje.’

Enorme impact

‘Migraine raakt mensen in een fase waarin ze productief zijn, een studie volgen, voor een gezin zorgen of aan een carrière beginnen. Het is in die zin erger dan dementie, dat meestal pas na het pensioen optreedt. De sociale impact is enorm.

‘Een derde van de patiënten krijgt een “aura” voor de hoofdpijn begint: dan zien ze sterretjes, of valt een deel van het gezichtsveld weg. Soms kunnen ze niet meer praten of hun armen en benen bewegen. Daarna volgt meestal een heftige, bonzende hoofdpijn aan één kant. Patiënten hebben daarbij zodanig last van licht en geluid dat ze in een donkere kamer moeten liggen, of worden misselijk, tot brakens toe.

‘Het kan een paar uur duren, maar ook een dag, of zelfs drie dagen. Als je dat elke week hebt, is dat een ernstig probleem.’

In de zoektocht naar een behandeling publiceerde Terwindt, samen met farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink van Erasmus MC, twee opvallende onderzoeken: de eerste concludeert dat vrouwen met migraine jaloerser zijn in een relatie. De tweede dat ze vaker koude voeten hebben. ‘Ogenschijnlijk flauwe onderzoekjes’, geeft Terwindt toe, ‘maar de gedachte erachter gaat dieper’.

Meer oestrogeen

De onderzoekers vermoeden dat vrouwelijke hormonen, met name oestrogeen, een grote rol spelen bij migraine. Daar zijn aardig wat aanwijzingen voor. Terwindt somt op: ‘Veel vrouwen krijgen aanvallen rond de menstruatie. Ook komen die aanvallen in de puberteit voor het eerst op, en in de perimenopauzale fase, als de menstruatie onregelmatig is, ontsporen ze enorm. Na de menopauze verdwijnen ze juist. Je ziet ook dat bij zwangerschap de migraine verdwijnt.’

Bij mannelijke patiënten wijkt de hormoonspiegel ook af. ‘Er is een kleine studie gedaan waaruit bleek dat zij over het algemeen iets meer oestrogeen hebben. Het lijkt bij hen ook een rol te spelen. Maar we beginnen bij de vrouwen.’

Zij krijgen namelijk een stuk vaker te maken met de aandoening. ‘Drie keer vaker dan mannen’, zegt Terwindt. ‘Een derde van de vrouwen krijgt een keer in haar leven te maken met een aanval: een schrikbarend hoog aantal.’ In Nederland hadden in 2018 rond de 217 duizend vrouwen migraine, en zo’n 58 duizend mannen.

Jaloezie hangt samen met oestrogeen, denken wetenschappers. ‘Er is eerder onderzoek geweest waaruit bleek dat vrouwen die de pil slikken sneller jaloers zijn, vermoedelijk vanwege de oestrogeen. Daarom leek het me leuk om te kijken of dit bij vrouwen met migraine ook zo is.’

Niet zelfverzekerd

Aan de hand van vragenlijsten onderzochten ze de jaloerse gevoelens van vrouwen met en zonder migraine, met een relatie, in verschillende levensfases. Vrouwen met migraine bleken jaloerser. Dat kan natuurlijk ook te maken hebben met de aard van de ziekte: als je regelmatig aan bed gekluisterd ligt en niet mee kan doen aan het normale leven, is het in te denken dat je je niet zo zelfverzekerd voelt.

Toch denken de onderzoekers dat hormonen een rol spelen. Vrouwen met ‘menstruele migraine’, die meer last hebben van aanvallen rond hun menstruatie, hadden meer last van jaloerse gevoelens dan andere patiënten. ‘Het past binnen onze hypothese’, zegt Terwindt.

Maar hoe die hormonen precies migraine uitlokken, blijft onduidelijk. ‘Dat weten we niet goed, en is een heel belangrijke vraag. Want het kan best zijn dat de hormoonspiegel bij migrainevrouwen net anders is dan bij anderen. Of dat het oestrogeen enorm dipt, of juist helemaal niet. We willen daarom naast ons onderzoek naar de pil, ook een grote groep vrouwen mét en zónder migraine twee maanden volgen, om met speeksel-, urine- en bloedafnamen te kijken wat er nou precies gebeurt met de hormoonspiegel.’ Daar zijn nog proefpersonen voor nodig, zegt Terwindt.

Het probleem is dat vrouwenhormonen lange tijd nauwelijks op de radar gestaan van wetenschappers. ‘Je ziet dat de wetenschap voor een deel gedomineerd wordt door mannen’, zegt Terwindt. ‘Ook het migraine-onderzoek is jarenlang een mannenwereld geweest. Hoe kan het dat bij iets dat zoveel bij vrouwen voorkomt, er zo weinig onderzoek is gedaan naar de rol van seksehormonen?’

Haar patiënten vragen regelmatig of het verstandig is de pil te slikken bij migraine. Huisartsen schrijven die soms voor, maar echt onderzoek is er nooit naar gedaan. ‘We willen met het Erasmus MC onderzoeken of dit ook echt een behandeling is’, zegt Terwindt. ‘Dat dit nog niet eerder is gebeurd, vind ik schrikbarend. Die pil is geen snoepje, het is een medicijn. Je moet eerst aantonen dat het werkt.’

Engelse drop

Als vrouwen ongesteld moeten worden, schommelen de hormonen: oestrogeen daalt, en progesteron stijgt. Daardoor verandert de stemming voor veel vrouwen, of krijgen ze zin in bepaald voedsel. Bij klachten spreek je over PMS, het premenstrueel syndroom. Terwindt kreeg altijd trek in de Engelse drop, vertelt ze. ‘Dan kocht ik opeens zo’n zak, en als ik dan een paar dagen later ongesteld werd, viel het kwartje: “Aha, vandaar.”’

Het gekke is dat veel vrouwen voor een migraineaanval symptomen hebben die vergelijkbaar zijn met PMS: somberheid, moeheid, trek in ongezonde dingen. ‘Dan wordt oorzaak en gevolg vaak door elkaar gehaald. Er gaan allerlei mythes rond over welk voedsel migraine veroorzaakt, terwijl het voedsel geen aanval uitlokt, maar eerder aankondigt. Die fout zouden we bij menstruatie nooit maken. Iedereen begrijpt dat je niet ongesteld wordt van Engelse drop.’