‘Bacteriële vaginose is eigenlijk een abnormaal microbioom’, vertelt arts en promovendus Marjolein van den Tweel. Het microbioom zijn alle bacterien en schimmels die op en in ons leven. Bij bacteriële vaginose zijn die uit balans geraakt. ‘De vagina heeft dan te veel “slechte” bacteriën zoals Gardnerella, en te weinig lactobacillen, die kennen de meeste mensen wel uit flesjes Yakult. Bacteriële vaginose gaat meestal gepaard met een vieze lucht, die soms al door kleren heen te is ruiken en met meer afscheiding.’
Van den Tweel promoveert bij het Leids Universitair Medisch Centrum en doet in het Haaglanden Medisch Centrum onderzoek naar subfertiliteit, problemen bij zwanger raken. Daar zijn veel mogelijke redenen voor, maar Van den Tweel is bijzonder geïnteresseerd in de rol van microben.
‘We weten eigenlijk nog niet zo goed wat de relatie tussen vaginose en verminderde vruchtbaarheid precies is’, zegt Van den Tweel. ‘Is het echt je microbioom waardoor je niet zwanger raakt of is het iets anders? Er spelen veel dingen mee die moeilijk zijn om te onderzoeken, zoals leefstijl of immuunsysteem. Is het echt een verstoring van je microbioom, of is het een achterliggende oorzaak die zowel je microbioom als je fertiliteit beïnvloedt?’
Asymptomatisch
Nu is het bij de opvallende symptomen van bacteriële vaginose al snel duidelijk dat er iets aan de hand is, maar er zijn patiënten zonder zicht- of ruikbare verschijnselen. Hoe kom je er nou achter dat iemand asymptomatisch is?
Een standaardmethode om te testen voor bacteriële vaginose is met een zogenoemde qPCR, een speciale soort PCR-test die de relatieve hoeveelheden van verschillende microben kan meten. Zo kunnen artsen in kaart brengen of de verhoudingen van de verschillende microben wel goed zit. Zo’n test geeft weliswaar gedetailleerde resultaten, maar is ook erg duur. Een enkele test kan makkelijk een paar honderd euro kosten.
Van den Tweel ging daarom op zoek naar een eenvoudiger alternatief. ‘We wisten al dat als je symptomatische bacteriële vaginose hebt je bij de huisarts een pH-testje krijgt. Bij bacteriële vaginose wordt de vagina minder zuur, de pH gaat omhoog. Als je de symptomen hebt en de pH hoog is, is dat bijna genoeg voor een diagnose. We wilden weten of dat ook geldt voor mensen met asymptomatische vaginose.’
Om dat te testen onderzocht ze mensen met fertiliteitsproblemen die geen merkbare bacteriële vaginose hadden, en deed bij hen zowel een pH-meting als een qPCR. Daaruit bleek dat er een sterk verband was tussen de zuurgraad van de vagina en asymptomatische vaginose. Bij een vaginale pH van hoger dan 4,7 – in vergelijking met een normale pH van rond de 4 – kun je zekerder stellen dat de patiënt asymptomatische vaginose heeft. En dat is mooi, want een pH-test is in een paar minuten uit te voeren en kost maar een paar cent.
Ei
Is het vervolgens nog nodig om ter bevestiging ook een qPCR-test te doen? Van den Tweel twijfelt: ‘Een patiënt wil vaak al bij de eerste screening weten waarom ze niet zwanger wordt. Misschien is het dan voldoende alleen een pH-testje te doen, en eventueel nog een qPCR als de pH boven de 4,7 is. Je hoeft je trouwens absoluut geen zorgen te maken over asymptomatische vaginose als je niet zwanger probeert te raken.’
Privéklinieken voeren ondertussen op verzoek al analyses van het hele microbioom uit. Wie zwanger wil worden kan op bestelling een uitgebreide screening van het vaginale microbioom krijgen, waarop precies is af te lezen of je een gunstig bacterieel profiel hebt.
Volgens Van den Tweel zijn die uitgebreide tests vooral in het belang van de privékliniek. ‘Ik merk dat patiënten er steeds vaker om vragen. Maar ik twijfel of we die tests wel moeten doen. We hebben op dit moment überhaupt nog geen goede behandeling voor bacteriële vaginose. Je kan antibiotica gebruiken, maar ruim de helft heeft binnen een jaar opnieuw klachten. Er zijn wetenschappers die kijken naar een microbioom-transplantatie of probiotica, maar ook die onderzoeken zijn niet zo ver dat het ei van Columbus al is gevonden.’
‘Commerciële partijen die zo’n uitgebreide test aanbieden vinden het prima als mensen erom vragen en 300 euro betalen. Maar ik denk dat we dat niet over de rug van onze patiënten moeten doen. Zolang je niet weet of het behandelen bijdraagt aan sneller zwanger worden, moet je er niet op testen. Mensen moeten die honderden euro’s lekker in hun eigen zak houden. Dit onderzoek is een knipoog naar de commerciëlen die iets proberen te doen wat nog niet bewezen is. Ik wil onderzoeken wat precies het verband is met subfertiliteit en welke test dan het beste is. Je kan het misschien gewoon veel goedkoper doen.’
Van den Tweel wil nu gaan kijken naar de zwangerschapsresultaten en hoe hormoonbehandelingen invloed hebben op het vaginale microbioom: ‘Er is een studie geweest onder IVF-patiënten die laat zien dat de goede lactobacillen dalen. Wij willen weten wat er gebeurt als je meerdere IUI- of IVF-behandelingen achter elkaar doet. Als bacteriële vaginose daadwerkelijk een negatieve invloed op je vruchtbaarheid heeft dan kan een hormoonbehandeling die daarbij hoort misschien die situatie verergeren.’