Cultuur
Stilte bestaat niet, volgens pianist en promovendus Guy Livingston
Ook naar stilte kun je luisteren, vindt pianist Guy Livingston, die in Leiden promoveert en een geluidloos kunstwerk maakte dat inmiddels in een baan om de aarde draait.
Oscar van Putten
donderdag 14 april 2022
'We moeten sowieso bedachtzamer gaan luisteren naar muziek.’ Foto Marilyn Smith

‘Stilte bestaat niet’, stelt Guy Livingston, pianist en promovendus. ‘Waar je ook naartoe gaat, je zult menselijk of natuurlijk geluid tegenkomen. Dat is deel van onze planeet. Zelfs als je naar een doodstille kamer gaat, zul je je eigen lichaam horen. Je komt niet van geluid weg. Als je eigen lichaam geen geluid maakt, ben je dood.’

Livingstons muzikale achtergrond gaat ver terug. Hij had een inspirerende pianolerares, een moeder die zong en een vader die trompet speelde - ‘niet goed, wel enthousiast’.

Zijn huidige interesse ligt bij een ogenschijnlijk verrassend onderwerp: stilte. Vrijdag geeft hij hierover een lezing bij TEDxLeidenUniversity.

Berucht stuk

Het begon met een ontmoeting op het conservatorium met John Cage, een bekende Amerikaanse componist. ‘Hij was geweldig gepassioneerd. Zijn hele leven was muziek. Maar voor hem was muziek veel meer dan de instrumenten. Hij was geïnteresseerd in andere geluiden: lawaai op de achtergrond of fluitende vogels. Dat is allemaal verbonden aan hoe je de wereld door geluid ervaart. De wereld werd opeens veel groter.’

Cage schreef het beruchte ‘4'33"’: een pianist gaat achter de piano zitten, opent de klep en zit daar vier minuten en drieëndertig seconden zonder ook maar één van de toetsen aan te raken.

Het ging Cage niet om de stilte, zegt Livingston, maar de geluiden vanuit de omgeving.

‘Hij was dé avant-garde componist. Hij vond dat we ál het geluid om ons heen konden waarderen. Vroeger vond men: wat geen muziek is, is ongewenst. Maar Cage vond dat lawaai juist gewenst. Alles kunnen we waarderen als we maar genoeg luisteren, vond hij. Dat is niet per se waar, maar misschien werkte het voor hem. En we moeten sowieso bedachtzamer gaan luisteren naar muziek.’

De kleine kralen zijn zo licht, dat ze op het International Space Station in hun doosje vrij rondzweven

Livingston schrijft nu in Leiden een proefschrift aan het Academy of Creative and Performing Arts over stilte.

‘Ik bestudeer muzikale en architectonische markers voor stilte: wat doe je om stilte aan te geven? Wij doen bijvoorbeeld een vinger op onze lippen. Als je teruggaat naar oude culturen, is dat een gemeenschappelijk symbool. Wat voor andere symbolen zijn er?’

‘Stilte kan nuttig zijn’, vindt hij. ‘Het is niet voor iedereen. Ik ben geen stil persoon: ik praat graag, ik maak graag muziek, en ik luister graag naar luide muziek. Maar soms is stilte waardevol om te kunnen reflecteren en mijn eigen gedachten te vinden. Nu ik aan mijn proefschrift werk, heb ik daarvoor meer dan genoeg tijd.’

Die bedenktijd zette hij in om zijn passie naar de ruimte te brengen. Hij houdt een doosje met vijf kralen omhoog. Het is een replica van het kunstwerk dat hij heeft gemaakt voor de Moon Gallery: 64 artiesten kregen 1 kubieke centimeter voor een kunstwerk.

Sinds februari zweeft het doosje met de kralen van Livingston in een baan om de aarde, in het International Space Station(ISS).

Traag dansen

‘Ik wilde een muziekinstrument bouwen. Maar het is zonder gespecialiseerd gereedschap onmogelijk om het te maken en constant te laten draaien. Bovendien zit de doos potdicht, dus niemand zou het kunnen horen. Maar ik bestudeer stilte, dus dat kwam goed uit.

‘De vijf bolletjes zijn geïnspireerd door de zogeheten lagrangepunten, plekken in de ruimte die evenveel zwaartekracht ervaren van de aarde als de zon. Dat zijn dus echt punten van stilte.’

Sommige kralen lijken bovendien op planeten: een is rood-oranje, een ander turkoois. ‘Misschien kun je een een-op-een vergelijking maken met het zonnestelsel, maar dat wil ik dubbelzinnig laten.’

De kleine kralen zijn zo licht, dat ze op het ISS in hun doosje vrij rondzweven.

‘Daardoor botsen ze tegen elkaar aan. Dan zouden ze geluid maken, maar dat kun je natuurlijk niet horen. Recent kreeg ik een video te zien. Ze zweven heel traag rond, veel trager dan ik had verwacht. Je merkt het pas als je de video versnelt. Het is alsof ze dansen, en dat vind ik echt mooi. Ik houd van die onverwachte uitkomst.’

Kort maar krachtig

Voordat hij begon aan zijn onderzoek naar stilte, werd Livingston in de jaren 90 bekend met een geheel ander experimenteel project: Don’t Panic, een verzameling van zestig losstaande muziekstukken voor piano. Elk stuk duurt maximaal zestig seconden en is geschreven door een andere artiest. Allerlei genres passeren de revue, van klassiek tot jazz tot bizarre experimentele stukken.

‘Het werd een grote hit’, vertelt hij. De toen nog onbekende Livingston kreeg media-aandacht van grote kranten en wist een CD uit te brengen.

Ook onder componisten wekte het project belangstelling.

‘Het werd een soort wedstrijd. Ik had op zestig stukken gerekend, maar moest uiteindelijk uit honderden inzendingen kiezen. Destijds was het vernieuwend om zulke korte stukken te creëren. Vandaag de dag speel ik ze nog steeds.’

Nu zou zo’n project minder opvallen. ‘Toen hadden we nog geen TikTok of Twitter, die staan vol met korte videos van 5 seconden. Het project is niet verouderd, maar ons concept van tijd is radicaal veranderd. Misschien moet ik voor mijn volgende project mensen gaan vragen om heel lange stukken te maken, als een soort tegenwicht.’

‘Idea(l)s’ om de wereld te verbeteren

Op Goede Vrijdag vindt de Leidse editie van TEDx plaats, een serie lezingen georganiseerd door Leidse studenten en docenten. Onder het thema ‘Idea(l)s’ zullen tien sprekers praten over het concreet maken van abstracte gedachtes en hoe ze daarmee de wereld kunnen verbeteren. Naast Livingston zal milieuwetenschapper Paul Behrens vertellen over zijn onderzoek naar klimaatverandering. De Togolese persoonlijke coach Steven Dossou praat over leiderschap en zelfverbetering. Ook diverse Leidse studenten zullen hun idealen en toekomstdromen uiteenzetten.

TEDxLeidenUniversity
Vrijdag 15 april,13:00- 17:00
PLNT Leiden