Cultuur
Regisseur Martin Koolhoven: ‘Films worden te eenvormig’
Wat maakt een film van Hitchcock zo spannend? In een theatercollege analyseert regisseur Martin Koolhoven klassiekers. ‘In Hollywood kan ik mijn ei niet kwijt.’
Vincent Bongers
donderdag 31 oktober 2019
Still uit de film Joker. ‘Het is een soort Paard van Troje.’

U geeft een theatercollege met de titel ‘Klassiekers van Kool­hoven’…
‘…nee, klassiekers met Koolhoven. Er zit ook wel eigen werk in, maar om die films nou klassiekers te noemen…. Ik wil ook laten zien hoe ik als regisseur bepaalde dingen heb aangepakt, daarom toon ik ook eigen fragmenten. Maar ik ga het over Jaws hebben, en Rear Window van Alfred Hitchcock: een man heeft zijn been gebroken, begint uit verveling naar zijn buren te gluren en denkt dan een moord te zien. Ik laat zien waarom dat zo spannend is.

‘Zonder beeld klinkt het allemaal heel academisch, maar die aanpak komt voort uit het werk van de oude Russen. Hitchcock pakte het experiment van Koelesjov erbij. Die regisseur koppelde in 1918 het uitdrukkingsloze gezicht van een acteur aan verschillende beelden: een doodskist met daarin een meisje, een bord met soep, en een vrouw op een bank. De kijker interpreteert bij elke combinatie de gezichtsuitdrukking van de acteur op een andere manier.

‘Hitchcock bedacht het ultieme verhaal dat hier gebruik van maakt, juist omdat de hoofdpersoon gekluisterd is aan een stoel. Het enige wat hij heeft, is visuele interactie met de rest van de wereld. Dat heeft ook weer op invloed gehad op mijn films. In Het Zuiden uit 2004 zit bijvoorbeeld een scène die ook zo is geconstrueerd. Maar ik betrek niet de hele tijd alles op mijn eigen werk hoor.’

Komen er ook minder bekende klassiekers aan bod?
‘Ik ben bang dat Rear Window minder bekend is bij het publiek dan ik zou willen. Het echtscheidingsdrama Kramer vs. Kramer uit 1979 met Meryl Streep en Dustin Hoffman, is naar mijn idee een hele grote titel. Toch zit die film bij een flink deel van de mensen niet in het geheugen. Dat hoeft ook niet. Het is geen quiz. Je kunt er ook als filmnitwit gaan zitten. Het enige wat van belang is, is dat je film wel leuk vindt.

‘Ik laat uit Kramer vs. Kramer iets zien over set-up en pay-off. Er zitten twee ontbijtscènes tussen vader en zijn zoontje in de film. Die scènes zijn gespiegeld. In de eerste is de vader ongeïnteresseerd in de zoon, maar in de tweede zijn ze haast een soort symbiose geworden. Het publiek raakt daardoor flink geëmotioneerd, althans dat is de bedoeling. Dat helpt als vervolgens de moeder voor de deur staat om het kind op te eisen. Dan vind je dat erg.’

 

Er komt een tweede seizoen van uw televisieprogramma De kijk van Koolhoven. Duikt u ook weer op obscure genres als giallo: Italiaanse horror uit de jaren zeventig?

‘We zijn nog bezig, maar het lijkt erop dat het iets meer mainstream wordt. Daardoor zijn er misschien wat minder verrassingen, maar daar krijg je voor terug dat ik een aantal echte genreklassiekers analyseer, bijvoorbeeld The Thing. Die film gaat over een geïsoleerd onderzoeksteam op Antarctica. Als buitenaards leven zich als een kwaadaardig virus over de crew verspreidt, leidt dat tot een staaltje paranoia, dat nog nooit beter is vormgegeven. En ik bespreek The Godfather: als je het over Amerikaanse gangsterfilms hebt, ontkom je daar natuurlijk niet aan.’

Godfather-regisseur Francis Ford Coppola noemde de superheldenfilms van Marvel onlangs ‘verachtelijk’,  zijn generatiegenoot Martin Scorsese vindt ze geen cinema. Wat vindt u van deze aanval op de superhelden?

‘Ik heb weinig met het genre. Ik snap hun kritiek ook wel. Het is echter niet zo sympathiek om iets waar heel veel mensen plezier aan beleven “verachtelijk” te noemen. Je weet dat er nu ook kinderen van tien zijn die Marvelfilms zien en daardoor later zelf regisseur worden.
‘De reden waarom zij dit zeggen raakt ondergesneeuwd: er is een totale coup gepleegd door deze films. In bioscopen is nauwelijks nog plek voor iets anders. Daardoor raken andere producties in de verdrukking.

‘Ik merk dat zelf ook. Brimstone deed het best goed; de kleinere zalen waren uitverkocht. Verhuizen naar een grotere zaal zat er alleen niet in, want elke keer moest er weer zo’n fucking blockbuster draaien. Films beginnen heel erg eenvormig te worden. In Nederland heb je dat met al die rom coms. Die ben ik echt helemaal zat.’

Verhuizen naar een grotere zaal zat er niet in, want elke keer moest er weer zo’n fucking blockbuster draaien.

Wat vindt u van de ophef over Joker? Deze film over de aartsvijand van Batman zou aanzetten tot geweld en koren op de molen zijn van gefrustreerde altright-figuren.

‘Onzin. Het zijn vooral domme Amerikanen die dat soort stomme dingen roepen. Die snappen er helemaal niets van. Ik las ergens dat de film racistisch zou zijn. En dat artikel was alleen gebaseerd op de trailer. Het is complete gekte. Het is ook grotendeels de zucht naar ophef die voor zulke stukken zorgt.

‘Ik vond het een geweldige film, veruit het beste werk dat uit de superheldencultuur is gekomen. Joker is juist een oproep tot compassie, en een analyse van hoe dingen uit de hand kunnen lopen als we niet oppassen. De film is een soort Paard van Troje. Regisseur Todd Phillips heeft gedaan alsof hij een superheldenfilm maakte, terwijl het eigenlijk iets heel anders is.

‘Puur inhoudelijk had hij het verhaal prima kunnen vertellen zonder de superheldenlink. Maar dan was de film waarschijnlijk niet gemaakt, of had niemand erover gehoord. Het is hoopvol dat het publiek dit soort films blijkbaar wel wil zien.

‘Phillips was in de jaren 70 aan de macht in Hollywood. Toen was het mogelijk dat bijvoorbeeld Taxi Driver, toch een soort arthouse-film, een groot succes werd. Dat kan niet meer binnen het systeem dat er nu is, was het idee. Maar met Joker, die lijkt op Taxi Driver, is het toch gelukt.’

Kunt u zelf wel de films maken die u wilt maken?

‘Tot nu toe wel. In Nederland zijn ze gelukkig succesvol geweest. Dat maakt financiering hier wel makkelijker, maar voor een internationale film, zoals Brimstone, heb je ook geld uit het buitenland nodig en dat is moeilijker. Helemaal hopeloos is het niet. Ik schrijf nu een scenario voor een thriller die zich afspeelt in het Jakarta van 1946. En al wordt internationaal financieren steeds lastiger, doordat Brimstone uiteindelijk verkocht is aan tachtig landen, denk ik dat het wel zal lukken.’

En Hollywood?

‘Ik denk niet dat ik daar mijn ei kwijt kan. Het studiosysteem is daar zo niet-creatief. De enige manier waarop je daar mooie films kunt maken is als je enorm veel invloed hebt. “Leverage” zoals dat heet. Die heb ik gewoon nu niet. Phillips kon Joker pas maken na zijn heel succesvolle Hangover-trilogie, en zelfs toen was het nog heel moeilijk om het voor elkaar te krijgen. Studio Warner Bros. wilde niet het hele bedrag voor de film op tafel leggen, er moesten ook financiers van buiten komen. Daar hebben ze nu wel flink spijt van.’

Klassiekers met Koolhoven 
Leidse Schouwburg.
donderdag 7 november
€ 12,50 - 28,50