Mensenrechtenorganisatie The Rights Forum diende in januari 2022 voor een groep academici en studenten een Woo-verzoek in bij de Nederlandse universiteiten, waaronder Leiden.

Dat verzoek bestond uit twee delen. De organisatie wilde weten wat de contacten van de universiteiten zijn met Israëlische bedrijven en instellingen. Die informatie werd geleverd. The Rights Forum vroeg ook om informatie over de contacten van universiteiten met belangenorganisaties die zich op een of andere manier bezighouden met het Israël-Palestinadebat. Daar wilden de universiteiten niet aan meewerken.

Nu is dat alsnog gebeurd. Het Leidse college besloot in juni om de ‘opschorting aan het uitvoering geven van de onderdelen van het Woo-verzoek in te trekken en aan de faculteiten te vragen vooralsnog een overzicht van documenten te verstrekken.’

‘Het heeft veel voeten in de aarde gehad’, reageert Gerard Jonkman, directeur van The Rights Forum. ‘Maar we hebben alle stukken gekregen. Ze moesten van de rechter ook wel aan het verzoek voldoen.’

Jonkman legt uit waarom er zoveel controverse ontstond. ‘Het was een standaard Woo-verzoek waarover vanaf het begin een onjuist beeld is gecreëerd. De universiteiten hebben het verzoek gelekt en al snel werd gesteld dat het om antisemitisme ging. Dat we op zoek waren naar contacten van individuele medewerkers en studenten, naar Joodse studenten en medewerkers. Daar is nooit sprake van geweest.’

Onveilige situatie

Die giftige dynamiek ‘heeft voor een onveilige situatie gezorgd’, aldus Jonkman. ‘Als gevolg hiervan zijn mijn gezin en ik bedreigd.’
Het ging hem echter om de contacten van de universiteit met verschillende organisaties die zich met Israël en Palestina bezighouden.

‘Lobby-organisaties die zich tot op zekere hoogte bezighouden met het onderdrukken van de vrijheid van meningsuiting. Die aandringen op het verbieden van bepaalde lezingen en bijeenkomsten, die het debat verhinderen. Daar zitten Joodse organisaties bij maar ook christelijke zoals Christenen voor Israël, of een lobbyorganisatie als de Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIVD). Die heeft niks met het Jodendom te maken. Het gaat om het conflict.’

In december 2023 oordeelde de rechter dat de universiteiten het verzoek om informatie van The Rights Forum in behandeling moesten nemen.

Universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke liet in april 2023 in Mare weten dat het Leidse college van bestuur ‘heeft besloten op onderdelen van het verzoek niet in te gaan’ omdat het verzoek zich zou richten ‘op een specifieke groep burgers, waaronder ook medewerkers, studenten en alumni van de Universiteit Leiden’. Dat zorgt voor ‘gevoelens van onveiligheid, onrecht en discriminatie’, aldus Van Overbeeke.

Overstag

Uiteindelijk hadden de universiteiten geen grond om het verzoek te weigeren. ‘Ik heb via informele kanalen gehoord dat de universiteiten juridisch geen poot hadden om op te staan. Ze voelden echter druk van buitenaf om zich zo op te stellen. Ze wilden principieel niet meewerken.’ Uiteindelijk zijn de universiteiten toch overstag gegaan.

‘Ik geloof niet dat er over Leiden iets heel schokkends tussen zat’, zegt Jonkman. ‘Van de stukken die we nu hebben ontvangen komt naar voren dat de universiteiten niet bewust zijn geweest van de ernst van de situatie Israël-Palestina en ze niet scherp keken naar de mensenrechtenissues in het conflict. Nu hebben de universiteiten meer oog van de gevoeligheid van het thema. Het is een conflictgebied en dan moet er veel meer aandacht zijn voor de impact van samenwerkingsverbanden.’