‘Ik ken geen onderzoeker die muggen onderzoekt en het leuke dieren vindt’, zegt ecoloog en promovendus Sam Boerlijst terwijl hij in een emmer tuurt. ‘Het is meer een kwestie van: know your enemy.’

Verspreid door de Leidse hortus heeft Boerlijst samen met een aantal biologiestudenten emmers in groepjes van vijf neergezet, waarvan hij hoopt dat muggen er eitjes in gaan leggen. ‘Er zit regenwater in, een handjevol koemest voor de voedingsstoffen. En gefilterde bacteriën uit slootwater, want muggen komen af op stofjes die bacteriën maken. Dat kunnen ze ruiken.’

Elk van de vijf emmers in een groepje heeft een verschillende hoeveelheid zout, van nul tot acht gram per liter. Boerlijst wil weten of de zoutconcentratie voor de muggen een rol speelt in de keuze waar ze hun eitjes leggen.

‘In Nederland zitten we onder zeeniveau, dus je krijgt zout in het oppervlaktewater. Dat betekent ook dat het terechtkomt in de poeltjes water waarin de huismug eitjes legt. Van die soort is bekend dat hij niet goed tegen zout kan. We willen weten of er na jaren langzame verzilting de huismug heeft geleerd om beter tegen dat zoute water te kunnen.’

Muggen willen vies water

Momenteel is het risico op door muggen verspreide ziektes in Nederland laag, maar daar lijkt verandering in te komen. Volgens de ecoloog zou een huismug die goed tegen zout water kan, wel eens de eerste verdedigingslinie tegen malariamuggen kunnen worden.

Twee jaar geleden is voor het eerst het Westnijlvirus gevonden in Nederland, en het Usutu-virus, dat vooral merels lijkt te treffen, komt hier ook sinds een aantal jaar voor. Met klimaatverandering en de toenemende hoeveelheid reisbewegingen lijkt de kans dat ziektedragende muggen en overdraagbare virussen zich in Nederland settelen elke dag te groeien. En laat de malariamug nou net wel van brak water houden.

Terwijl de ecoloog door de hortus loopt, wijst hij naar een steen waarop een plasje water ligt. ‘Daarin zouden muggen ook eitjes kunnen leggen, maar dat verstoort ons experiment gelukkig niet. Er zit ontzettend veel mest in ons water: dat zou veel aantrekkelijker moeten zijn dan dit poeltje. Huismuggen houden van heel vies water.’

Vlak naast een paar picknickende studenten duikt hij de bosjes in, op zoek naar een emmer met eitjes. Tevergeefs. ‘We controleren en tellen elke dag, maar mijn studenten Lisa Adema en Antje van der Gaast zijn ons hier al voor geweest. Muggen leggen pas hun eitjes als het ‘s avonds nog redelijk warm is, de regenbui van gisteravond was dus niet fantastisch. Misschien moeten we het experiment nog een weekje langer laten lopen.’

Verzilting is niet eenvoudig te stoppen, aldus Boerlijst, en daarom moeten we maar leren leven met gevolgen ervan. Een Nederlandse huismug die gewend is geraakt aan zout water, zou dan kunnen concurreren met zoutminnende soorten zoals de malariamug. Elke nieuwkomer die zich hier wil vestigen moet dan opeens opboksen tegen een al gevestigde populatie van zoutbestendige huismuggen. Dat maakt het een stuk makkelijker om de ziekteverwekkende insecten buiten de deur te houden.

Een grijs pakketje eitjes

Bij de kassen is het eindelijk raak. Tussen drijvende bloemblaadjes spot Boerlijst een klein grijs pakketje. Voorzichtig vist hij het uit de emmer. ‘Dit zijn zo’n 150 tot 250 eitjes, ze zitten samengeklonterd in een bootvorm. Die eitjes hebben een klepje aan de onderkant. Na ongeveer 24 uur gaat het klepje open en komt de larve uit.’

De volgende stap is om te kijken of de larven ook daadwerkelijk kunnen overleven in zouter water. ‘We willen kijken of het invloed heeft op hoe snel ze groeien. Ze moeten actief dat zout uit hun lichaam pompen en dat kost energie die ze anders in hun groei hadden kunnen stoppen. Misschien vindt een mug het prima om eitjes te leggen in zout water, maar kunnen de larven er helemaal niet tegen. Dan krijg je een krimpende populatie.’

Hoewel hij nog geen definitieve resultaten heeft, is Boerlijst voorzichtig optimistisch dat de Nederlandse huismug het kan opnemen tegen de malariamug. ‘Het is nog een educated guess, maar ik hoop dat die gewenning aan zout er inderdaad is. Het zou heel fijn zijn als een relatief onschuldige soort zoals de huismug kan concurreren met invasieve ziekteverwekkers. Een goed aangepaste mug is in dit geval goed nieuws.’