Achtergrond
Russische journalist over Poetins obsessie met Oekraïne: ‘Hij ís oorlog’
De Russische journalist en dissident Mikhail Fishman gaf een lezing over de toenemende autocratie in Rusland. ‘Ik wil alles wat in mijn macht ligt doen om deze oorlog te laten stoppen.’
Mark Reid
donderdag 17 november 2022
De Oekraïense president Zelensky op bezoek bij soldaten in Mykolajiv. Foto Wikimedia

‘Het spijt me, ik ben niet zo ervaren in het geven van lezingen’, zegt de Russische journalist Mikhail Fishman vlak voordat hij maandagavond in het Lipsius begint aan een anderhalf uur durend betoog over de afgelopen dertig jaar aan Russische geschiedenis.

Fishman is journalist bij de onafhankelijke Russischtalige televisiezender Dozhd (Regen) waar hij het wekelijkse programma I Tak Dalee (Enzovoort) presenteert. De zender, die al jaren kritisch is op het regime van Poetin, moest na de invasie van Oekraïne afgelopen februari het land ontvluchten. Sindsdien is de redactie verspreid over Riga, Tallinn en Amsterdam, waar Fishman zijn nieuwe thuisbasis heeft.

Toen Rusland Oekraïne binnenviel was Fishman net zijn boek over de vermoorde progressieve politicus Boris Nemtsov aan het afronden, met daarin een geschiedenis van de toenemende autocratie in Rusland. ‘Ik had wel het idee dat er iets stond te gebeuren’, vertelt Fishman na een vraag uit het publiek. ‘Maar als de oorlog dan echt begint, voelt het nog steeds als een diepe schok.’

Pijnlijk verlies

Volgens Fishman is de oorlog in Oekraïne het resultaat van Poetins obsessie met dat land. Om dat aan te tonen gaat de journalist terug naar de jaren negentig, toen de dictator in de dop razendsnel carrière maakte. Binnen een paar jaar werkte hij zich op van bureaucraat in het Kremlin tot de gedoodverfde opvolger van Boris Jeltsin. Eenmaal in die positie gebruikte hij de oorlog in Tsjetsjenië om zijn machtspositie in het parlement te verstevigen, iets wat Jeltsin nooit was gelukt.

Het leek Poetin voor de wind te gaan, tot hij in 2004 voor het eerst faalde. En dat leidde tot frustratie en escalatie. Aanleiding: de Oekraïense presidentsverkiezingen tussen de pro-Europese Joesjtsjenko en de door Rusland gesteunde Janoekovytsj. Eerst leek Janoekovytsj de verkiezingen te winnen, geholpen door billboards die Joesjtsjenko afbeeldden als Hitler. Maar later bleek er stembusfraude te zijn gepleegd. Onder druk van massale protesten van in oranje gehulde demonstranten – de zogenoemde Oranjerevolutie – stemde de zittende president in met een hertelling. In plaats van Janoekovytsj kwam de pro-Europese Joesjtsjenko aan de macht. Het was Poetins eerste verlies als president, en dat is volgens Fishman lang blijven hangen.

'Hoe meer hij verliest in Oekraïne, des te groter de repressie in Rusland'

Het is in deze tijd dat Poetin van taal verandert: in 2005 noemt hij de uitbreiding van NAVO een bedreiging. In 2008 zegt hij dat Oekraïne geen echt land is. Toch leidt hij opnieuw verliezen als een handelsoorlog in 2013 en het hardhandig neerslaan van de Euromaidan-protesten in 2014 door de pro-Russische president Janoekovytsj niet de uitwerking hebben waar Poetin op hoopt. Opnieuw kiest het land voor Europa, niet voor Rusland. Het staat Oekraïne 3, Poetin 0.

Opgeblazen propaganda

Een laatste poging om Oekraïne meer onder Russisch gezag te krijgen kan niet uitblijven. Na jarenlange escalatie en opgeblazen propaganda kon dat alleen maar oorlog zijn. De manier waarop hij te werk gaat, laat zien dat Poetin wordt gedreven door rancune, aldus Fishman. ‘Hij heeft de invasie voor iedereen geheimgehouden, zelfs zijn eigen staf en adviseurs wisten niet dat hij Oekraïne wilde binnenvallen. Het is zijn obsessie, zijn persoonlijke ambitie. Boris Nemtsov zei het al in 2014, een jaar voor zijn moord: Poetin ís oorlog.’

De oorlog verloopt voor hem vooralsnog rampzalig slecht, maar hoe het verder zal gaan met Rusland en Oekraïne durft Fishman niet te voorspellen. ‘Ik weet alleen dat hoe meer Poetin verliest in Oekraïne, hoe groter de repressie in Rusland zal zijn. Ik wil alles wat in mijn macht ligt doen om deze oorlog zo snel mogelijk te laten stoppen. Televisie is daarbij mijn wapen.’