Columns & opinie
Geen commentaar: The Usual Suspects
Alleen de meest excellente wetenschappers mogen beurzen aanvragen van de minister. Raad eens hoe universiteiten bepalen wie er het meest excellent is? Door te kijken wie er beurzen krijgen.
Bart Braun
donderdag 18 april 2019
Silas.nl

Eerst even over mijn favoriete ergernis: de term ‘Matteüs- effect’. Daarmee wordt bedoeld dat de rijken rijker worden: de duivel schijt altijd op de grootste hoop. Die term is ooit bedacht door de Amerikaanse socioloog Robert Merton, en is een verwijzing naar Mattheüs: ‘Want aan ieder die heeft zal gegeven worden; maar wie niet heeft, hem zal nog ontnomen worden zelfs wat hij heeft.’

Dat effect bestaat, maar het heeft de verkeerde naam.Om te beginnen behelst het Bijbelboek van Matteüs het complete leven van Jezus en niet alleen deze anekdote die Hij vertelde. En ten tweede heeft de spreker hier volkomen gelijk: dit is het verhaal over de rijke heer die zijn knechten geld leent. Twee gaan met dat geld aan het werk, verdienen meer geld en worden beloond, maar de onbenul die het geld verstopt had, krijgt straf: hij moet het inleveren. Jezus himself, toch wel een soort van autoriteit als het over morele zaken gaat, geeft dit als voorbeeld van een goede zaak, terwijl de gebruikers van de term ‘Matteüs-effect’ het juist als iets onwenselijks zien.

Onder hen: de mensen die deze week onderwijsminister Van Engelshoven hoorden praten over de stress waaronder wetenschappers gebukt gaan als ze onderzoeksbeurzen aanvragen. De SP had Kamervragen gesteld over de werkdruk op universiteiten, en de onzekerheid rond het wel of niet krijgen van die beurzen maakt daar een groot deel van uit. Degenen die net wel zo’n beurs krijgen levert dat carrièregewijs een flink opkontje op, ten opzichte van de onderzoekers die op een haar na misgrepen. Het vergroot ook flink de kans dat ze vervolgens wéér een beurs krijgen: het Dagobert Duck-effect in actie.

En wat zei Van Engelshoven, in al haar wijsheid? ‘Het is niet de bedoeling dat alle wetenschappers deze beurzen aanvragen, maar dat universiteiten bezien welke van hun meest excellente wetenschappers (…) kunnen indienen.’

Raad eens hoe universiteiten bepalen wie er het meest excellent is?

Door te kijken wie er beurzen krijgen. Zo wordt dat toch al aanwezige poenschepper-effect nog eens flink versterkt. De usual suspects krijgen het geld. De rest wacht, om met Matteüs te spreken: ‘geween en tandengeknars’.

Dat zou allemaal nog verdedigbaar zijn als wetenschappelijke kwaliteit net zo eenvoudig te meten was als de financiën van één rijke meneer uit het eerste-eeuwse Palestina, maar dat is nu eenmaal niet zo. Het is zelfs nog maar de vraag of ‘excellentie’ wel echt gekoppeld moet zijn aan wetenschappers. Een middelmatige onderzoeker die één keer in het leven een briljant idee heeft, zou die daar geen beurs voor mogen krijgen?

Kortom: minister Van Engelshoven schoffeert voor de zoveelste keer uitgerekend diegenen voor wie ze juist minister is. Dom ennodeloos. Had ik al eens gezegd dat dat ook geldt voor de naam ‘Matteüs-effect’?