De zwaan en de kunsten zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Elegant, statig, imponerend, en krachtig: een geliefde muze voor velen. Maar ook monogaam, territoriaal en fel als het aankomt op de veiligheid van het donzige kroost.
Het Lelijke Eendje van Andersen, het Zwanenmeer van Tsjaikovski of De Bedreigde Zwaan van Jan Asselijn (ca. 1650) komen iedereen wel bekend voor. Maar het fenomeen van de stadszwaan was mij nog onbekend.
Zwanen in Leiden zijn talrijk. Je hoeft maar kort langs de grachten te fietsen om ze te zien. Ik heb me nooit zo verdiept in het leven van Leidse zwanen, alhoewel ik me direct kan voorstellen dat ze al dobberend over het water van ‘t Rap niet ontevreden zullen zijn met hun leven.
Maar wat nou als je daar rondpeddelt met een gigantische koperen band om je nek? Een zwaar element dat kriebelt tussen je veren en fel glinstert in de zon. Iemand heeft ooit verzonnen dat dat geen gek idee was. En weer een ander zal hebben geroepen wel een vakman te weten om het klusje te klaren. Bizar. Zo sierde deze halsband ooit de ranke witte nek van een Leidse stadszwaan, in 1701. Eeuwenlang was de zwanendrifterij (het voorrecht om zwanen te houden) niet ongewoon.
Feit is dat er zeker tot vorige eeuw nog officieel zwanen werden aangeboden aan de stad Leiden. Zo is terug te vinden in de Leidse archieven, op 22 januari 1953: ‘Het Gemeentebestuur van Oegstgeest biedt de Gemeente Leiden twee nieuwe stadszwanen aan ter vervanging van de beide (...) die onlangs door olieverstikking om het leven zijn gekomen.’
Een tragische dood, ook dat nog. De Leidse grachten alias ‘Het Zwanenmeer van de Lage Landen’.
Zouden de zwanen die nu in Leiden leven nakomelingen zijn van stadszwanen? Of is er een selecte groep van adellijke afstammelingen die zich hoger wanen dan de reguliere soortgenoten? Zichzelf privileges toekennend, hun taak als vertegenwoordiger van de gemeente Leiden uiterst serieus nemend. Halsband of geen halsband.
www.lakenhal.nl/nl/collectie/189
Halsband voor een stadszwaan, 1701.
Maker anoniem. Collectie Museum De Lakenhal