Wat kosten migranten eigenlijk? Die vraag bepaalt het debat maar al te vaak, weet hoogleraar economie Olaf van Vliet. Er is echter één probleem: daar is nog heel weinig empirisch onderzoek naar gedaan. ‘Er wordt, afhankelijk van je politieke voorkeur, heel verschillend over gedebatteerd, maar pas als je de cijfers hebt, is er in het debat een gelijk speelveld.’

Van Vliet onderzocht samen met Eduard Suari-Andreu of migranten uit Midden- en Oost-Europese landen als Polen, Bulgarije, Roemenië en de Baltische Staten meer of minder gebruikmaken van de sociale zekerheid dan autochtone Nederlanders. ‘Een groot deel van die groep is arbeidsmigrant en komt hier om te werken. Dan is het goed om te weten of zij per saldo bijdragen aan de overheidsfinanciën van de collectieve sector, of dat ze daar profijt van hebben. Wat er vervolgens met die cijfers wordt gedaan, is een politieke afweging.’

De onderzoekers maakten gebruik van gedetailleerde en geanonimiseerde gegevens van de Belastingdienst over de periode 2004-2014. ‘Daaruit hebben we een willekeurige steekproef van bijna 100 duizend huishoudens genomen die representatief is voor de hele samenleving.’ Met die gegevens konden de economen zien wat de mensen verdienden en aan uitkeringen kregen.

Wat is het opvallendste resultaat?
‘Migranten uit Midden- en Oost-Europese landen, zogenoemde MOE-migranten, maken minder gebruik van de sociale zekerheid en krijgen ook lagere bedragen in vergelijking met autochtone Nederlanders. Daarvoor hebben we alle regelingen van de sociale zekerheid uitgesplitst naar sociale verzekeringen en sociale voorzieningen. Voor verzekeringen, zoals de AOW, een arbeidsongeschiktheidsuitkering en de WW, betalen mensen premies. Voorzieningen, zoals de bijstand, zorgtoeslag en huurtoeslag, worden betaald met belastinggeld.’

‘We zien dat autochtone Nederlanders veel vaker gebruikmaken van de AOW dan MOE-migranten: 16 procent tegenover 4 procent. Ook is het uitgekeerde bedrag per persoon hoger. Bij de bijstand is het andersom: 3 procent van de autochtone Nederlanders krijgt bijstand, tegenover 6 procent van de MOE-migranten. Maar die laatste groep krijgt per persoon wel minder. Een vergelijkbare situatie zie je bij de WW.

‘Een verklaring zou kunnen zijn dat zij een grotere afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Stel dat je als arbeidsmigrant hier in de tuinbouw komt werken en dat je na een half jaar je baan kwijtraakt. Voor hen kan het moeilijk zijn om daarna een nieuwe te vinden, omdat ze bijvoorbeeld de taal niet goed beheersen.’

‘Maar als we kijken naar de totale uitgaven aan sociale zekerheid, dan zien we dat autochtone Nederlanders vaker en voor een hoger bedrag per persoon gebruikmaken van de sociale zekerheid dan de MOE-­migranten. Een verklaring hiervoor is dat autochtone Nederlanders langer in Nederland wonen, een langer arbeidsverleden hebben en daardoor meer sociale rechten hebben opgebouwd. Een andere verklaring kan zijn dat autochtone Nederlanders beter de weg naar financiële ondersteuning weten te vinden.’

Verandert er ook nog iets zodra deze migranten langer in Nederland verblijven?
‘Ja, dan gaan ze steeds meer lijken op autochtone Nederlanders. Zo is er na ongeveer zeven jaar bijna geen verschil meer in hoe veel ze gebruikmaken van de sociale zekerheid. Ze maken na verloop van tijd bijvoorbeeld minder aanspraak op de bijstand of WW. Dat is een indicatie voor assimilatie: ze doen meer werkervaring op, leren de taal spreken en weten hoe ze moeten solliciteren. Maar zodra ze hier een paar jaar wonen, krijgen ze bijvoorbeeld kinderen en kunnen ze wel gebruik gaan maken van regelingen zoals het kindgebonden budget.’

Dus het idee dat arbeidsmigranten hier vooral zouden komen om te profiteren van onze riante collectieve voorzieningen, klopt niet?
‘Inderdaad, althans voor deze groep Midden­- en Oost-Europese migranten. Ze komen gemiddeld wel vaker in de WW en de bijstand, maar maken dus minder aanspraak op het gehele stelsel van sociale zekerheid.’

Dit onderzoek gaat over migranten die migreren binnen de Europese Unie. Waarom hebben jullie niet ook naar vluchtelingen van buiten de EU gekeken?
‘De asielcrisis is nu enorm actueel, maar in 2012 was er een politieke partij (PVV, red.) die een Polenmeldpunt instelde. Er was toen in Nederland veel debat over migranten uit Oost-Europa, bijvoorbeeld dat stadswijken heel erg zouden veranderen door hun komst.’

‘Goed onderzoek doen kost jaren en daarnaast moet je het onderwerp afbakenen om het behapbaar te houden. We hebben bijvoorbeeld ook nog niet gekeken naar wat mensen betalen aan belastingen en premies, alleen maar naar wat mensen ontvangen. Dat gaan we nog wel doen, maar op basis van dit onderzoek kunnen we dus niet zeggen wat MOE-migranten netto opleveren of kosten.’

Is het niet cynisch om in geld uit te drukken hoe veel een migrant kost of oplevert?
‘Die reactie snap ik heel goed. Maar dit is de economische bril waarmee je naar vraagstukken kijkt. Bovendien maken we continu analyses van de gevolgen voor de schatkist. Dat doen we ook met milieumaatregelen of de herinvoering van de basisbeurs. Politici doen dat ook: de hoeveelheid geld die je besteedt aan het veiliger maken van een kruispunt, hangt impliciet samen met hoeveel je een mensenleven waard vindt, net als de discussie welke medicijnen wel en niet worden gedekt door de zorgverzekering.

‘Wij denken dat het verhelderend kan zijn om dit deel van het migratievraagstuk in beeld te brengen. In oudere studies werd vaak alleen gekeken naar hoe veel migranten gebruikmaken van de sociale zekerheid zonder dat te vergelijken met de autochtone bevolking. Wij hebben dat nu in perspectief geplaatst.’

Olaf van Vliet is vanaf vandaag te horen in de universitaire podcastreeks ‘Open Geesten’, waarin verschillende migratievraagstukken aan bod komen.