Door Bart Braun Nog voordat het blad ook maar is opgericht, roepen de makers ervan al dat ze zouden willen dat het snel ophoudt te bestaan. The Journal of Controversial Ideas, een initiatief van onder meer de filosofen Jeff McMahan (Oxford) en Peter Singer (Princeton) is een symptoom van een tijdsgeest die voorbij gaat. Hopen ze.
Passend bij de titel is het tijdschrift nu al controversieel. Beetje anoniem lafbekkend je stoute ideetjes shitposten, zo hoort een academicus niet te rollen. Ten linker- en rechterzijde van de sociale media nemen de voetsoldaten hun gebruikelijke stellingen alweer in: zie je wel dat hunnie, van de andere kant, levensgevaarlijk zijn!
Universiteiten in het algemeen en filosofen in het bijzonder zijn soms de voorproevers van de samenleving. Een nieuw idee gaat eerst op de tong, dan van wang tot wang, en dan, vaak gecombineerd met een slokje alcohol, voor het eerst slikken. Soms is het wat, soms ook niet, maar iemand moet het uitproberen.
Neem bijvoorbeeld het idee dat gewelddadig gedrag deels zijn wortels heeft in iemands DNA. De Leidse criminoloog Wouter Buikhuisen werd ervoor vergeleken met een nazi en met de dood bedreigd. Tijdens zijn oratie kwamen er gemaskerde mensen met kettingen in de hand naar binnen om een rookbom te gooien. Anno 2018 is er behoorlijk wat bewijs voor een genetische bijdrage aan criminaliteit, maar voor Buikhuisen kwam dat te laat.
En dat waren dus de jaren zeventig en tachtig, ver voor de vergrootglazen van de sociale media er waren om controverses extra te verschroeien. Kijk voor de grap eens wat er op Twitter wordt gezegd over de Leidse historicus Leo Lucassen, uitdrager van de toch niet zo heel controversiële opvatting dat immigranten mensen zijn. Aan de andere kant van het politieke spectrum zit Leids rechtsfilosoof Paul Cliteur, verguisd om het aanstippen van minpunten aan de islam.
Wat gebeurt er dan wel niet als je iets écht controversieels te zeggen hebt? Over nationale identiteit, bijvoorbeeld? Over kinderen en seks? De Canadese filosofe Rebecca Tuvel schreef vorig jaar een opstel waarin ze wat vragen stelde over een witte activiste die zichzelf als zwarte ziet. Waar zit hem nou het verschil tussen transgenders en transracialen? Zou je ras-identiteit niet ook flexibel kunnen zijn?
U mag dat gezever vinden over hoeveel engelen er op een naald kunnen dansen. U mag het ook kwetsend vinden: voor transgenders, of mensen van kleur, of allebei. Veel mensen vonden dat. Dat bleek ook wel uit de gevolgen: Tuvel kreeg via allerlei platformen te horen dat ze een verdere carrière aan universiteiten wel kon vergeten. Bij het blad waarin haar stuk stond, moesten uiteindelijk de redacteur en de online redacteur opstappen. Maar het is wel een idee dat tenminste eenmaal in de maatschappelijke mond genomen moest worden, om al dan niet uit te spugen.
Peter Singer ('de gevaarlijkste man ter wereld'), Buikhuisen, Tuvel en vele anderen hebben moedig het hoofd omhoog gehouden terwijl de drek hen om de oren vloog. Het is onredelijk om dat van alle academici te vragen. Ze zijn vaak nog op zoek naar een vaste aanstelling, en hun partners en kinderen hebben al helemaal niet om de rookbommen en doodsbedreigingen gevraagd. Voor hen - en dus ook voor ons allemaal - komt het Journal of Controversial Ideas mooi van pas. Moge het snel opgeheven worden.