Kunst kijken doe je met je ogen, luidt een veelgehoorde misvatting. Ons zicht is zeker een belangrijke bondgenoot wanneer we oog in oog komen te staan met beeldende kunst. Het is echter niet altijd voldoende. Want, wat zich afspeelt onder het oppervlak is soms eveneens interessant.

Vandaag, 8 november, is het de ‘internationale dag van de stralende beroepen’: de dag van de radiologie en röntgenfotografie. Een mooie aanleiding om aandacht te besteden aan een werk dat in eerste instantie niet zichtbaar is voor het publiek maar tegelijkertijd altijd kan worden bewonderd.

Ik heb het over een van de topstukken van Museum De Lakenhal, een piepklein paneel dat Rembrandt schilderde in ca. 1624: Brillenverkoper.

Of tenminste, ik doel op het object, niet op de voorstelling. Het zijn namelijk twee kunstwerken in één: we zien de in paars gehulde verkoper die zijn waar slijt aan geïnteresseerden. We zijn ons echter onbewust van het vrouwelijk naakt, temidden van een wirwar van ondefinieerbare vormen, dat zich hierachter schuilhoudt.

Voordat Rembrandt de brillenverkoper schilderde, zijn eerst deze vrouwelijke vormen op het paneel gezet. Twee werelden tegelijkertijd, waarvan slechts één de uiteindelijke goedkeuring van de meester kreeg. Rembrandt besloot wellicht dat het vrouwelijk naakt niet naar zijn tevredenheid geschilderd was.

Of was het slechts een vingeroefening, niet de moeite waard om te behouden? Wie weet had hij gewoon snel een paneel nodig en stond deze toevallig in de hoek? Het blijft gissen en tegelijk voeden deze vragen juist de fascinatie.

Het is zeker geen unicum dat schilderijen soms werden overgeschilderd met een andere voorstelling. Picasso’s La Misereuse Accroupie (De hurkende bedelaar) blijkt eveneens de drager te zijn van twee werelden: de beeltenis van een vrouwelijke bedelaar met daaronder verborgen een landschap met heuvels. Het doek van uit 1902 hangt momenteel in de Art Gallery of Ontario, Canada.

Röntgenstraling doet wellicht denken aan transparantie, ergens dwars doorheen kunnen kijken. Hier toont het zich echter als verschaffer van diepgang: een nieuwe inhoud openbaart zich.

Lichtelijk ironisch is het wel dat Rembrandt juist dit werk, Brillenverkoper, schilderde als onderdeel van een serie over de zintuigen. Het is een allegorie op het gezicht.

Kijken we anders naar de penseelstreken, de samenstelling van kleuren, wetende dat een vrouw zich hierachter schuilhoudt?

Een onderhuidse aanwezigheid, eeuwig gevangen tussen paneel en verf.