Door Vincent Bongers ‘Als je op het strand loopt zie je tatoeages van Egyptische goden op armen en benen. Bizar is dat’, zegt Maarten Raven, conservator van het Rijksmuseum van Oudheden en hoogleraar museologie van het Oude Egypte aan de Universiteit Leiden.
‘Het spreekt heel veel mensen aan. Het is gewoon deel van onze cultuur geworden. Er zijn allerlei commerciele producten zoals comics over de godin Isis. Daar hebben we ook een action figure van op de expositie. Er is een grote verscheidenheid aan curiosa die verwijst naar Egyptische goden. We laten zelfs fragmenten van de film Gods of Egypt zien, uit 2016. Ik heb zelf maar een paar stukken van de film gezien. Ik vond het erg om naar te kijken, heel bloeddorstig ook.’
Maar het draait in Ravens afscheidstentoonstelling - hij gaat namelijk met pensioen - vooral om spectaculaire topstukken. ‘Het eerste wat de bezoeker krijgt te zien is een enorme ram met voor de borst en tussen de gebogen voorpoten een afbeelding van koning Taharka. Het ram is het heilige dier van de god Amon. De farao geldt als Amons zoon op aarde. Het beeld toont de symbiose tussen god en farao. De koning is god en mens tegelijkertijd. Het stuk is een eerste smaakmaker, in bruikleen van het British Museum. Het staat beneden omdat het tonnen weegt.’
De bovennatuurlijke wereld van de goden en de aardse wereld hangen heel nauw samen in Egypte, vertelt Raven. ‘We gaan niet al die goden toelichten, het zijn er ook duizenden. We zijn zelf vaak niet echt godsdienstig meer, we vinden één god vaak al teveel.’
Raven wil in de tentoonstelling het systeem achter de godenwereld laten zien: hoe werkte dat nou allemaal? ‘Soms is het net hogere wiskunde. In ieder geval hogere theologie. De Egyptenaren hadden echter wel dezelfde levensvragen als wij: wat gebeurt er na de dood? Hoe is het allemaal begonnen?’
De Egyptenaren kenden ook een scheppingsverhaal. ‘In het begin was er slechts water, een oer-oceaan. Dan ontstaat er een heuvel. Op die heuvel manifisteerde zich de zon. Die wordt vaak Re genoemd, de zonnegod.’
Op de tentoonstelling is deze scheppergod in allerlei gedaantes te zien. Heel bekend is de man met de valkenkop en zonneschijf, maar er zijn ook vreemde verschijningen.
Raven wijst op een voorwerp in de vitrine. Het lijkt een slang te zijn. ‘Het is echter een paling. Dat vind ik wel een heel mooie verbeelding van de schepper. In dat duistere oerwater zit dan plotseling zo’n vis. Een paling kan natuurlijk het land op, dus dat past goed bij het verhaal.’
Het resultaat van die schepping is dat er een ideale wereld ontstaat. Dat gaat natuurlijk al snel fout. ‘De mens komt in opstand tegen Re, natuurlijk vloeit er bloed.’
Zo bouwt de tentoonstelling de esotherische wereld van de Egyptenaren steeds verder uit. Goden kunnen ook in onmin met elkaar leven. ‘De broers Osiris en Seth willen allebij de heerschappij over de mensheid. De ruzie loopt uit de hand en Seth slaat Osiris dood. Osiris wordt door zijn zuster Isis, die ook zijn vrouw was, weer tot leven gewekt. Hij wordt vervolgens koning van de onderwereld. Na de dood kun je dus nog voortleven. Dat idee is een heel belangrijk element van de cultuur van de Egyptenaren, denk bijvoorbeeld maar aan de mummies.’
Rijkmuseum van Oudheden
Van 12 oktober t/m 31 maart
€ 12,50