Columns & opinie
Geen commentaar: Spookzorgplicht
donderdag 20 september 2018

De voormalige spookstudenten denken er zelf vast genuanceerder over, maar eigenlijk boffen ze. Dat het ze in hun studententijd al overkwam, en niet later. Je zou natuurlijk nooit onder invloed van de druk die je ervaart een kaartenhuis van leugens op moeten bouwen, maar als je het dan toch doet, kan de boel maar beter instorten als je nog vrij bent van baan, koophuis en kinderen.

Ook dat komt namelijk voor. Je hoort het in je omgeving, over die jongen die elke ochtend met een boterhammentrommeltje op de fiets stapte, op weg naar een baan die al maanden niet meer bestond. En je hoort het terug in de verklaringen van fabricerende wetenschappers als Diederik Stapel: het was de druk. Ik dacht dat ik wel moest, zo hoog waren de eisen. Publish or perish.

Die druk geldt natuurlijk voor iedereen, en de meeste wetenschappers gaan daar niet van frauderen. Maar zou het niet kunnen, misschien ietsiepietsie, dat een hoge mentale druk (‘alleen de besten zijn goed genoeg; als je niet in Nature komt, word je nooit postdoc in Californië, en zonder die ervaring word je geen hoogleraar’) in combinatie met een hoge werkdruk (‘steeds meer studenten op mijn bord, maar ik moet wel mijn artikelen blijven schrijven’) het toch aanmoedigt dat onderzoekers bochtjes af gaan snijden? Hun eigenlijk onverdiende plekje op de auteurslijst opeisen? Hun promovendi zich letterlijk kapot laten werken, en de vruchten plukken van het gedeelte dat daar niet onder bezwijkt? Nee? Komt dat in Leiden niet voor? Een goed mens doet dat sowieso niet, natuurlijk. Maar nogmaals: wie kwetsbaar is voor de verleiding bezwijkt sneller onder druk.

In de nieuwe Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit van universiteitskoepel VSNU gaat het niet alleen over de plichten van onderzoekers jegens de wetenschap, maar ook de plichten van instellingen. Zij hebben een ‘zorgplicht’, zo staat er. De regeltjes moeten vastgelegd zijn, mensen moeten misstanden kunnen melden zonder te hoeven vrezen voor hun baan, enzovoort.

De meeste regels zijn ongrijpbaar vaag geschreven, en sowieso is onduidelijk wat er precies gebeurt als blijkt dat een universiteit heeft gefaald in haar zorgplicht. Het opvallendst is echter dat de zorgplicht vooral allemaal kleine dingetjes omvat die de instelling kan doen om zichzelf in te dekken tegen stoute medewerkers. De zorgplicht omvat geen zaken als: ‘Breng je medewerkers niet zo in verleiding om te frauderen en houd je werkklimaat menselijk.’

Het is daarom het verstandigst om de druk op studenten nog flink verder op te voeren. Het zou voor iedereen, vooral voor Diederik Stapel zelf, beter zijn geweest als hij zijn crash in zijn studententijd al had moeten maken.

Door Bart Braun