Wetenschap
Gewoon volhouden: het gaat goed
Historicus Jeroen Koch, die in 2013 een biografie over koning Willem I publiceerde, geeft op 18 april een lezing over de macht van de Oranjes in de negentiende eeuw.
donderdag 12 april 2018
De Slag bij Bautersem, gedurende de Tiendaagse Veldtocht, geschilderd door Nicolaas Pieneman, 1833. Foto Rijksmuseum

Willem I werd in 1813 soeverein vorst der Verenigde Nederlanden. Wat voor man was hij?

‘Hij vond dat er één waarheid was die rationeel wetenschappelijk was vast te stellen. De koning had vastomlijnde ideeën over hoe de samenleving moest worden ingericht. Hij toonde verder een optimistische vasthoudendheid. Als alles tegenzat, bleef hij volhouden dat het goed ging. Ik denk wat dat betreft even aan Rutte. Die heeft dat ook. Willem I heeft echt een poging gedaan om het land te moderniseren. Hij stimuleerde de industrie en zette een infrastructuur op met kanalen, wegen en havens.’

Wat gaat er mis?

‘Willem I had een vrij sterke neiging tot autocratie. Hij zette het parlement grotendeels buitenspel. Zijn koninklijke besluiten hadden de kracht van wet. En hij ontsloeg ministers of stelde ze aan naar eigen willekeur. Door de autocratische houding nam de spanning met de Zuidelijke Nederlanden toe.

‘Hij kon ook totaal niet delegeren; wilde alles onder controle houden. De koning zat soms wel veertien uur per dag in zijn staatssecretarie knopen door te hakken. Naar schatting heeft hij in de 27 jaar dat hij op de troon zat wel iets van een miljoen besluiten genomen; “de kleine heerszucht” wordt dat genoemd. Daar is zijn oudste zoon, de latere Willem II, het grootste slachtoffer van geworden.’

Hoezo?

‘Willem II had een heel ander temperament dan zijn vader. Hij neigde naar het romantische en had ook gevoel voor de verlangens van de bevolking. Die wilde dat de macht zich verantwoordde. Zijn vader zag dat helemaal niet zitten en die werd dan ook nog eens behoorlijk oud. Willem II is toch een beetje de prins Charles van de Nederlandse geschiedenis. In dit geval ging die pa gaat maar niet dood. De karakters botsten en dat leidde tot ellende voor Willem II.’

Wat voor problemen waren er dan tussen die twee?

‘Willem I stuurde hem bijvoorbeeld naar de opstandige Belgen om met hen te onderhandelen. Hij kwam heel ver. De gematigde opstandelingen boden de zoon de Belgische kroon aan, maar hij kreeg geen vrijheid van handelen van zijn vader.’

De afscheiding van België had dus kunnen worden voorkomen?

‘Als het gekomen was tot een onderkoningschap van Willem II over de Zuidelijke Nederlanden, en later van België, dan had de geschiedenis er anders uitgezien. Dan waren de twee landen na de dood van Willem I wellicht weer samengevloeid.’

Wat gebeurt er als Willem II toch aan de macht komt?

‘Hij wilde een populair vorst worden, maar dat werd gefrustreerd door de krankzinnig hoge staatsschuld die hij van zijn vader erfde. Maar toen in 1848 op veel plekken in Europa de revolutie uitbrak, zie je dat hij uiteindelijk meebewoog met de liberale beweging die wat meer democratie bracht. De vorst stemde in met de nieuwe grondwet van Thorbecke, daardoor verloor hij veel macht. Een van de redenen waarom de koning akkoord ging, was dat hij en zijn echtgenote Anna Paulowna weinig vertrouwen hadden in de capaciteiten van hun oudste zoon: de toekomstige koning Willem III.’

En die vond die wet maar niks?

‘Klopt. Hij wilde eigenlijk ook geen koning meer worden, maar werd het onder enorm veel gemopper en geklaag toch. Hij probeerde nog een conservatieve draai aan de constitutie te geven, dat lukte echter niet. Willem III was niet het grootste licht van de Oranjefamilie en hij moest het opnemen tegen Thorbecke, de meest intelligente politicus van de negentiende eeuw.’ VB

Lezingen Luc Panhuysen en Jeroen Koch. Symposium Leidschrift ‘Oranje Boven?’ Woensdag 18 april, vanaf 19.00 uur, KOG, Grotiuszaal.