Achtergrond
Mijn mening is te gevaarlijk
De vrijheid van meningsuiting staat zwaar onder druk op universiteiten in het Verenigd Koninkrijk, stelt de Britse schrijver en wetenschapper Joanna Williams. Ook in Nederland kan het fout gaan.
Vincent Bongers
donderdag 1 februari 2018

 ‘Onlangs schreef ik in de krant over een vrouwen-college van Cambridge waar sinds kort iedereen die zich identificeert als vrouw wordt toegelaten’, zegt Joanna Williams, die als onderwijsdeskundige is verbonden aan de University of Kent.

‘Ik vind dat problematisch. Want je gaat dan herdefiniëren wat het betekent om vrouw te zijn, en maakt zo onterecht een einde aan women-only spaces. Prompt werd ik door het hoofd van mijn afdeling op het matje geroepen en kreeg het dringende verzoek om bij zulke stukken niet de naam van mijn universiteit te noemen. Ze vonden mijn mening te gevaarlijk. Ik weet zeker dat als ik een juichstuk over inclusiviteit had geschreven, de communicatieafdeling er een ronkend persbericht over had verstuurd. Het is een van de redenen dat ik nog maar één dag in de week aan de universiteit werk. Stapje voor stapje verlaat ik de academische wereld.’

Die wereld is namelijk aan het veranderen, schrijft Williams in haar boek Academic Freedom in an Age of Conformity (2016): er heerst een intellectueel benauwend klimaat waarin dwarse denkers en controversiële ideeën meer en meer taboe worden.

Kernwaarden

Volgende donderdag viert de Universiteit Leiden haar 443ste verjaardag. Rector magnificus Carel Stolker twitterde alvast dat hij in zijn toespraak zal ingaan op ‘activistische hoogleraren’ en ‘de kernwaarden van de universiteit’.

‘Je kunt nog best politiek geëngageerd of activist zijn’, stelt Williams. ‘Maar de kans op een botsing met universiteitsbestuurders wordt steeds groter. De universiteit is veel te veel een bedrijf geworden, dat zich vooral zorgen maakt over haar imago in de media.’

Voor afwijkende ideeën is daardoor steeds minder plek, betoogt ze, althans in Groot-Brittannië. ‘Ik heb dat zelf aan den lijve ondervonden: ik stemde voor Brexit. Na het referendum maakten boze remain-collega’s plots geen oogcontact meer. Goede vrienden binnen de universiteit wilden niet meer met me praten. Brexit was een brok emotie. De klap kwam hard aan. Je zag echt groepjes huilende wetenschappers. Ze konden zich niet voorstellen dat er zoveel mensen waren die het niet met hen eens waren. Het was een schok dat het volk niet naar hen luisterde.’

Blurred lines

Op Britse universiteiten zijn vooral studenten heel actief in het bestrijden in wat hun ogen verderfelijke ideeën zijn. ‘Dat gaat heel ver. Tientallen universiteiten hebben het draaien van het liedje Blurred Lines van Robin Thicke (nsfw) verboden, omdat het nummer zou aanzetten tot verkrachting en vrouwen zou kleineren.’ Tabloids als The Sun en Daily Express zijn op verschillende campussen in de ban gedaan vanwege vermeende racistische artikelen.

Williams: ‘Je zou het campus madness kunnen noemen. Wat veel voorkomt is het zogeheten no-platforming. Een spreker wordt uitgenodigd en studenten proberen dat vervolgens met een protest te verhinderen. Dat fenomeen ontstond zo’n veertig jaar geleden om gevaarlijke extreemrechtse types van campus te weren, maar nu gebeurt het heel vaak.

‘Ook personen die je meer aan traditioneel links radicalisme koppelt, krijgen er mee te maken. In 2015 probeerden 3000 ondertekenaars van een petitie te verhinderen dat feministe Germaine Greer op Cardiff University een lezing kwam geven. Ze had gezegd dat transgenders die een geslachtsveranderende operatie hadden ondergaan, nog steeds geen echte vrouwen zijn. De lezing ging uiteindelijk wel door. Ook de radicale feministe Linda Bellos was niet meer welkom bij een debat op Cambridge na uitspraken over transgenders.

Verbod

‘Wat kwalijk is dat academische staf zich niet verzet. Radicale studenten vinden dat ze de vrijheid van meningsuiting verdedigen door zaken te verbieden. Dat is de wereld op zijn kop. Een verbod was juist altijd de ultieme bedreiging van de freedom of speech.’

Moet de universiteit dan een podium bieden aan elke persoon met een mening, dus ook aan alt-right-racisten en holocaustontkenners?

Williams: ‘Het is niet aan mij om te bepalen waar de grens ligt. Uiteraard zijn er figuren die je niet op de universiteit moet uitnodigen. Maar maak die keuze op basis van de wetenschappelijke kwaliteit van de spreker, en laat die niet afhangen van diens politieke overtuigingen. Daag een controversiële spreker uit met argumenten. Ga in debat. Als docenten hun studenten zelf al in aanraking brengen met een breder palet aan ideeën, dan wordt de neiging om controversiële sprekers uit te nodigen een stuk minder sterk. Maar dat gebeurt veel te weinig.’ (Zie ook: Geen Commentaar - Red Rechts)

Waar komt die drang tot censuur dan vandaan? ‘Ik geloof niet dat achttienjarige studenten naar de universiteit gaan met het verlangen om daar dingen te verbieden. Maar er zijn een paar dingen aan de hand. De student is een klant geworden die tevreden moet worden gehouden - zeker in het Verenigd Koninkrijk waar je een veel hoger collegegeld betaalt dan in Nederland. Dat veroorzaakt een bepaalde mentaliteit. De bul is een product waar je voor betaalt. De universiteit is niet langer een plek voor intellectuele worstelingen. Als het je doel als docent is om studenten gelukkig te maken, confronteer je ze niet met controversiële ideeën. Straks raken ze nog van streek!

Psychologische schade

‘Daar komt nog bij dat studenten steeds meer als kwetsbare wezens worden gezien. Het zijn geen jongvolwassenen meer, maar grote kinderen die nog heel veel zorg nodig hebben. Dat verandert de dynamiek van het onderwijs. Verder is bij de sociale- en geesteswetenschappen de nadruk komen te liggen op het idee dat woorden het allerbelangrijkste zijn in de constructie van de realiteit en psychologische schade kunnen aanrichten. Dus moeten studenten beschermd worden tegen die nare woorden.’

Maar de censuur gaat verder dan alleen het verbieden van sprekers en liedjes. ‘Controversieel onderzoek krijgt minder kans omdat het slechte pers kan opleveren. Ik ben het niet met ze eens, maar er zijn wetenschappers die stellen dat er ook positieve kanten aan het kolonialisme zaten. Universiteiten stellen paal en perk aan dat soort onderzoek. Dat is onterecht. Er is te weinig respect voor de waarde van kennis.’

De politieke consensus op universiteit is groter dan ooit, blijkt uit onderzoeken, aldus Williams. ‘Docenten stemmen nu eenmaal vaak links. Maar er is echt geen samenzwering om rechtse wetenschappers buiten de deur te houden. Het is veel meer een organisch proces. In elke sector halen mensen graag gelijkgestemden binnen. Bij universiteiten dus ook. Ik ben voorstander van een grotere verscheidenheid aan inzichten, maar wil echt niet dat de politieke kleur een rol speelt bij het krijgen van een baan. Dat we gaan aftikken: ‘We hebben al drie rechtse docenten, nu nog drie linkse’.’

Zelfcensuur

Voormalig VVD-Kamerlid Pieter Duisenberg, nu voorzitter van universiteitenvereniging VSNU, diende vorig jaar een motie in waarin hij opriep om te onderzoeken of ‘zelfcensuur en beperking van diversiteit van perspectieven in de wetenschap in Nederland een rol spelen’. Williams is echter huiverig voor politieke bemoeienis. ‘In Groot-Brittannië wordt gesproken over wetgeving die het mogelijk om maken om bans te verbieden, om studenten niet de kans te geven om de vrijheid van meningsuiting in te perken. Maar dat is ook problematisch: ik wil niet dat de overheid gaat bepalen wie er wel en niet een praatje mag komen houden op een campus.’

Er is een gigantische culturele verandering nodig om de universiteiten intellectueel te bevrijden, aldus Williams. ‘Juist op de academie zijn controversiële ideeën broodnodig. Die dagen je uit. Als je het niet eens bent, kun je ze gebruiken om je mening aan te scherpen. Nieuwe kennis is in het verleden vaak gezien als aanstootgevend. Er zijn zat pogingen ondernomen om de evolutieleer om zeep te helpen. Als het doel van de universiteit is alleen ruimte te bieden aan inzichten waar niemand aanstoot aan neemt, dan kom je nergens.’

Zie ook: