Waar is Cleopatra?
‘We hebben ons beperkt tot de periode van het Nieuwe Rijk (1539-1077 v.Chr.), een van de grote bloeiperiodes van het Oude Egypte. Daarin leefden veel grote farao’s, zoals Toetanchamon en Ramses II, en koninginnen, zoals Hatsjepsoet en Nefertiti. Cleopatra leefde zo veel later, dat we alleen aan de uitleg over die periode al veel ruimte kwijt geweest zouden zijn. Nu konden we meer de diepte in.’
Wat zijn de topstukken in de tentoonstelling?
‘Veel stukken komen uit Museo Egizio in Turijn, en uit andere Europese collecties. Het topstuk van het Rijksmuseum van Oudheden zelf is zonder meer het beeld van koningin Hatsjepsoet. Zij zit op een koningstroon, afgebeeld als farao. Tegelijkertijd is ze een vrouw. Het laat zien dat vrouwen die hoogste positie konden bereiken. In deze periode is dat drie keer gebeurd. Hatsjepsoet was de succesvolste: zij zat 22 jaar op de troon. Ze begon als regentes voor de minderjarige troonopvolger. Na een paar jaar zou ze plaats maken, maar ze is blijven zitten. Dat is blijkbaar geaccepteerd.’
Van regentes tot farao, was dat de manier?
‘Ja. Vrouwen waren nooit eerste keus. Ook het oude Egypte was een mannenmaatschappij. Vrouwen hadden wel bepaalde privileges, ook in het dagelijks leven. Ze werden juridisch goed beschermd, ze mochten bezit hebben en erven. Wat dat betreft hebben Egyptische vrouwen een bijzondere positie in de Oudheid.’
Wat was er in die andere museumcollecties zoal te vinden?
‘Uit de collectie van Turijn is een vijf meter lange papyrustekst te zien. Daarop wordt een samenzwering in de harem van Ramses III beschreven, waardoor de farao uiteindelijk is omgebracht. In prachtige cursieve hiërogliefen wordt het proces tegen de daders beschreven. Het is bijzonder dat er nog zo veel van over is, in zo’n goede conditie. Het begon met een van de bijvrouwen van Ramses III, die haar zoon op de troon wilde, in plaats van de aangewezen troonopvolger. Ook mensen buiten de harem gingen daarin mee. ‘Het zegt iets over zo’n harem. Ons beeld daarvan komt uit het oriëntalisme: naakte meisjes die mooi liggen te wezen. Dat was in het oude Egypte misschien ook wel het geval, maar harems waren tevens grote instituten, met ambtenaren en bewakers. Er was dus contact met de buitenwereld. En ze hadden ook een economische functie. De vrouwen hielden zich bijvoorbeeld bezig met textiel.’
Wat Hatsjepsoet voor ze farao werd ook een van die vrouwen?
‘Hatsjepsoet was de Grote Koningin van farao Thoetmosis II. Die had duidelijk een andere rol dan de bijvrouwen. Net als de farao had de Grote Koningin een religieuze rol. Door haar huwelijk had ze de macht om met de goden te praten. Zo assisteert ze haar man en soms opereert ze zelfstandig. Ook op politiek terrein. Zo is er correspondentie bewaard tussen Egyptische koninginnen en koninginnen van andere rijken.’ MVW
Koninginnen van de Nijl, onder redactie van Olaf E. Kaper, Sidestone Press,
152 pgs, €19,95 (PDF gratis)
Lezing, Van Stockum Boekverkopers,
do 26 januari, 19.30, gratis
Tentoonstelling, RMO, t/m 17 april, €12,50 (studenten €6,-).