Wetenschap
Heeft dit hompje rechten?
Voor zijn experiment 'The Modular Body' knutselde kunstenaar Floris Kaayk mensencellen in elkaar. ‘Ik wilde Frankenstein in deze tijd plaatsen.’
donderdag 3 november 2016
‘Oscar bestaat geheel uit menselijke cellen, maar is ‘t ook een mens? Heeft hij rechten? Als de subsidie op is, mag je dan zijn leven beëindigen?’

Een vormeloos stukje roze vlees kruipt over de stalen vloer van zijn kooi in het laboratorium. Het heeft een ribbenkastje, een paar vlezige pootjes en een kloppend hart, aangestuurd door een elektronisch brein.

‘Het is de eerste modulaire mens’, zo introduceert wetenschapper Cornelis Vlasman het wezentje, dat in de verste verte niet op een mens lijkt. ‘Het is helemaal van menselijke cellen gemaakt.’ De naam is Oscar.

Zowel Oscar als Cornelis Vlasman zijn helemaal fictief. Ze zijn een creatie van filmmaker en kunstenaar Floris Kaayk. Zijn project ‘The Modular Body’ is een verhaal over Oscar, de eerste modulaire mens, verteld via verschillende filmpjes op een interactieve site. De filmpjes laten zien hoe Oscar leeft, zich ontwikkeld en gevoed wordt door het bloed van zijn maker. Maar ook hoe de buitenwereld reageert op zo’n vergaand experiment met leven, en wat voor ethische vragen erbij komen kijken. Hij sprak gisteren in de Stadsgehoorzaal op de technologieconferentie Brave New World.

‘Ik wilde een verhaal over leven in een lab vertellen’, zegt Kaayk. ‘Zo’n verhaal is natuurlijk al vaker verteld, denk aan Frankenstein. Maar ik wilde het in deze tijd plaatsen, en bekijken wat er zoal gebeurt in de biotechnologie. Ik las op een technologieblog dat het wetenschappers was gelukt een menselijk orgaan te printen. Het ging zelfs zover dat ze zeiden dat iemand live op een podium een nier had geprint. Dat verhaal bleek niet waar te zijn, het was toen in ieder geval niet mogelijk om een heel orgaan in al zijn complexiteit na te maken. Maar het deed mijn fantasie wel helemaal op hol slaan. Zo ben ik eraan begonnen.’

Oscar bestaat uit losse modules: een elektronisch brein, een hart met ribbenkastje, een nier en een paar ledematen. ‘Die heb ik puur erbij gedaan zodat hij kan bewegen. Dat werkt beter. Als het alleen een kloppend hart was geweest en een nierfunctie, was het niet leuk om naar te kijken. Als het een spartelend wezentje is, krijgt het meteen een soort persoonlijkheid. Sommige mensen vinden het eng, anderen vinden het juist schattig.’

Met het project wil Kaayk ook wat ethische vragen aan de kaak stellen. ‘Ik kan niet zeggen dat ik antwoorden heb. Maar je kan je wel afvragen wanneer iets een mens is. Oscar bestaat helemaal uit menselijke cellen, maar is het dan wel een mens? En mag je zijn leven beëindigen als bijvoorbeeld de subsidiering van het project stop wordt gezet? Heeft het rechten? Dat zijn relevante vragen. Daar wordt in de filmpjes ook over gediscussieerd.’

Kaayk werd in 2012 wereldberoemd met zijn project Human Birdwings. In een YouTube-filmpje speelde hij ingenieur Jarno Smeets die claimde vleugels te hebben uitgevonden waarmee hij kon vliegen. Het filmpje werd wereldwijd opgepikt door grote media, waaronder de BBC. Bij De Wereld Draait Door verklaarde Kaayk dat het een hoax was. Het filmpje was helemaal geanimeerd.

De verleiding om van Oscar een nieuwe hoax te maken heeft hij weerstaan. ‘Het voelde beter om open te zijn. Daardoor heb ik misschien veel media misgelopen, maar anders was het meer gegaan over of het wel of niet echt was, dan over de inhoud van het filmpje. Human Birdwings was in die zin een beetje plat. Het voelt beter er open over te zijn.’

Anoushka Kloosterman