Achtergrond
Waar is ons geld?
Het was de grote belofte bij het afschaffen van de basisbeurs: de opbrengst zou uitsluitend worden gebruikt om het onderwijs te verbeteren. Maar hoe staat het daar een jaar later mee? De Leidse universiteit doet er geheimzinnig over. 
Vincent Bongers
donderdag 27 oktober 2016

Wat is er gebeurd? 

Minister Bussemaker van Onderwijs schafte de basisbeurs af en voerde het leenstelsel in. Het plan werd gepresenteerd als investering in het hoger onderwijs maar was feitelijk een bezuinigingsoperatie. Het schrappen van de basisbeurs levert geld op, maar het duurt nog een tijd voordat het ministerie dat kan uitgeven: pas in 2018 komt er geld uit Den Haag. De universiteiten kregen de opdracht tot die tijd de hoge bedragen voor te schieten. 

Nog een toezegging: de medezeggenschap zou meer macht krijgen om te zorgen dat bestuurders wel degelijk gingen investeren in zaken die ten goede komen aan het onderwijs. De universiteitsraad kreeg instemmingsrecht op hoofdlijnen van de begroting. Maar vanaf het begin is er verwarring geweest over de gevolgen van Bussemakers besluit. Over het deel van de begroting waarover de universiteitsraad instemmingsrecht kreeg, kwam redelijk snel overeenstemming. Maar het was onduidelijk of de faculteitsraden dat recht ook kregen.

Toen het faculteitsbestuur van Sociale Wetenschappen besloot het instemmingsrecht alvast te verlenen, stak het college daar een stokje voor. Na de nodige ophef en Kamervragen kregen de faculteitsraden dat recht alsnog. Maar niet iedereen zat daarop te wachten. Bij Rechten was er geen belangstelling voor. Studenten in de raad wilden liever uitleg over hoe je een begroting moet lezen. ‘Als we het niet begrijpen, kunnen we er ook weinig over zeggen,’ merkte een studentraadslid op.

De universiteit heeft voor de periode 2015-2017 tien miljoen euro in de pot studievoorschot gestopt. In eerste instantie ging zeven miljoen naar de faculteiten. De rest wordt uitgegeven door het college van bestuur, was het plan. Maar na aandringen van de universiteitsraad werd er nog eens 1,8 miljoen overgeheveld naar de faculteiten. In totaal gaat het dus om 8,8 miljoen.

Tijd voor de volgende verdeeltruc: niet alle faculteiten zijn even groot. De toewijzing van het geld is gekoppeld aan het aantal studenten. Geesteswetenschappen heeft de meeste studenten en ontvangt 2,6 miljoen. Archeologie is het kleinst en krijgt een ton.

Het voorschot dat de universiteit voor het ministerie moet ophoesten, slaat een flinke deuk in de begroting. Dit jaar komt de universiteit uit op een tekort van meer dan drie miljoen euro. Het jaar daarop loopt dat op tot 7,3 miljoen in de min.

Bussemaker wil dat al de studievoorschotmiljoenen geïnvesteerd worden in kleinschalig en intensief onderwijs, meer aandacht voor aan onderwijs gerelateerd onderzoek en talentenprogramma’s, en modernisering en digitalisering van studiefaciliteiten, zo schrijft ze in de Strategische Agenda van het ministerie. 

De universiteitsraad eist ook dat zestig procent van het geld aan het kleinschaliger maken van het onderwijs wordt besteed. De faculteiten maakten vervolgens bestedingsplannen waarin staat welke zaken zij met het studievoorschot gaan betalen.

Alleen: het is niet bij alle faculteiten duidelijk dat er al voor dit en volgend jaar zo’n plan moet zijn, zo blijkt als Mare de plannen opvraagt. Wiskunde en Natuurwetenschappen laat weten dat de voorinvestering studievoorschot pas speelt in 2018. Dat is echter niet het geval.

Ook vreemd: het Leids Universitair Medisch Centrum doet niet mee met de voorinvestering studievoorschot. Volgens universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke ‘zitten zij in een andere financieringssystematiek.’ Maar dat is opvallend, want geneeskundestudenten en studenten medische biologie krijgen ook geen basisbeurs meer.

Andere faculteiten hebben hun plannen al wel klaar. Die zijn in veel gevallen al besproken met de faculteitsraad. Op 6 juli heeft de raad van Geesteswetenschappen zelfs al ingestemd met het bestedingsplan.

Hoewel het openbare stukken betreft willen vreemd genoeg niet alle faculteiten die plannen met Mare delen. ‘We kunnen meer over dit onderwerp zeggen als de begroting bij de universiteitsraad voorligt’, laat Van Overbeeke weten. ‘Dat zal eind november, begin december zijn’.

De stukken van de faculteit in Den Haag waren zelfs eerst aan Mare toegezegd door het faculteitsbestuur, maar blijven nu toch nog geheim. Hierdoor ontstond de vreemde situatie dat er maandag in de Haagse faculteitsraad tijdens een openbare vergadering werd ingestemd met een bestedingsplan dat niet beschikbaar was voor de publieke tribune.

Het college van bestuur spendeert haar 1,2 miljoen aan de verruiming van de openingstijden van de UB, een vurige wens van de studenten in de universiteitsraad. Ook investeert het college in taalcursussen Engels en Nederlands. Verder gaat er geld naar een project dat studenten beter voorbereidt op de arbeidsmarkt.

Van de facultaire plannen zijn alleen die van Archeologie, Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen beschikbaar.

Bij Geesteswetenschappen is negen ton beschikbaar gekomen voor het vergroten van de onderwijscapaciteit van de instituten. Het college heeft nadrukkelijk vermeld dat het geld gebruikt moet worden om wetenschappelijk personeel aan te trekken. Verder stopt de faculteit meer dan 3,5 ton in het Expertisecentrum Academische Vaardigheden. Dit centrum geeft bijvoorbeeld tips voor het schrijven van scripties. Bijna vier ton gaat naar ‘ICT in het taalonderwijs’.

Een studiecoördinator voor studenten met een functiebeperking gaat een ton kosten. Meer dan 200.000 euro gaat naar het aantrekken van meer docenten voor de master International Relations. Er komt er een boekje Tips bij Toetsen. En er wordt een ton vrijgemaakt om studenten voor te bereiden op de arbeidsmarkt.

Bij Sociale Wetenschappen is er een pot van twee miljoen euro. Er komt 1,2 miljoen vrij voor onderwijsinvesteringen. Twee ton gaat naar arbeidsmarktoriëntatie. Ook wordt er twee ton geïnvesteerd in een ruimte waar studenten kunnen leren, innoveren en ondernemen.

Archeologie geeft geld uit aan de verbreding van het onderwijsaanbod en het verbeteren van het rendement in de bachelor.

Bij Rechten is het totaalplaatje niet beschikbaar. Wel is het de bedoeling dat er 50.000 euro naar de post huisvesting personeel gaat. Het is twijfelachtig of dat soort uitgaven passen in het idee dat Bussemaker voor ogen had.

Functioneert het instemmingsrecht?

Moeizaam. Het is voor de medezeggenschap soms lastig om de knoop rond het studievoorschot te ontwarren. Bij de Haagse faculteit zorgt de voorinvestering bijvoorbeeld voor de nodige verwarring. Maandag werd tijdens de faculteitsraad de begroting 2017-2020 besproken. Het bestuur vroeg om instemming met een bestedingsplan. De raadsleden waren verrast over deze gang van zaken omdat zij geen invloed hadden gehad op het tot stand komen van de plannen.

‘De raad, en dan vooral ook de studenten, krijgen toch inspraak?’ vroeg studentraadslid Désirée Laurens. ‘De plannen zijn immers compensatie voor het schrappen van de stufi. Waarom verloopt dat proces bij ons niet zo?'

‘Ons idee was om een voorstel te doen aan de raad’, zei Jolanda Riel van het faculteitsbestuur. ‘Als jullie andere ideeën hebben dan horen we dat graag nu.’ Haar ervaring was dat het in een eerder stadium vragen naar ideeën niet zo goed werkte.

‘Het idee van het bestuur is dat een open vraag stellen vaak leidt tot geen antwoord, maar als je geen vraag stelt dan komt er zeker geen antwoord’, merkte personeelsraadslid David Ehrhardt vervolgens op. ‘De meeste posten komen echt wel ten goede aan de student, bijvoorbeeld geld voor een career event’, aldus Laurens. ‘Prima, maar het is jammer dat er niet eerder naar onze input is gevraagd.’

Ook bleek dat een groot deel van de pot van acht ton voor het studievoorschot allang vast ligt. Dat is bij de andere faculteiten ook zo. Maar de raad was hier verbaasd over. ‘Er is een vrij besteedbaar bedrag van 109.000 euro. De rest zat al in de begroting. Veel is achteraf gelabeld als behorend tot het studievoorschot. Het is nooit vrij besteedbaar geweest’, legde Riel uit. De raad vond het een ‘gekke situatie’ dat er maar ingestemd werd met een ‘fractie van het bedrag.’

Decaan Kutsal Yesilkagit: ‘Ik neem het heel serieus dat de raad het gevoel heeft geconfronteerd te worden met de verdeling van middelen zonder dat jullie daar eerst over geraadpleegd zijn. Veel ligt al vast en bouwt voort op al bestaande projecten. Jullie voorgangers in de raad waren hier bekend mee. Dit zou niet als complete verrassing mogen komen. Ik vind het niet helemaal terecht dat wordt gezegd: “Er is ons niets gevraagd.”’

Wat wil de politiek?

Lang niet alle partijen willen het leenstelsel in stand houden, blijkt uit de verkiezingsprogramma’s. De Christenunie wil herinvoering van de basisbeurs, net als de SP, de Partij voor de Dieren en 50Plus. Het A4tje van de PVV laat weinig ruimte voor details over hoger onderwijs. In het verleden sprak Wilders zich echter uit vóór studiefinanciering: ‘Iedereen moet kunnen studeren, ook de kinderen van Henk en Ingrid.’

Het CDA wil de basisbeurs ook terug, maar alleen voor bachelor-studenten. Deze partijen stonden bij de peilingen van de Politieke Barometer van 13 oktober samen op 72 zetels. Een minderheid, maar eentje die nog best om kan slaan met vijf maanden verkiezingsstrijd voor de boeg.

Daartegenover staan de partijen die het leenstelsel door de Eerste en Tweede Kamer hielpen. GroenLinks, VVD, PvdA en D66 benadrukken allemaal dat het geld wordt geïnvesteerd in beter onderwijs, en dat de terugbetalingsregeling soepel is.

Door Vincent Bongers met medewerking van Bart Braun