Columns & opinie
Emancipatie is niet harder moeten lopen...
Diversiteitsdenken is vermomde controledrift en regelzucht, betoogde Teun Voeten onlangs in Mare. Maar zijn retorische trucjes zijn alles behalve wetenschappelijk, reageert Kimini Delfos.
donderdag 27 oktober 2016

'Laat wetenschap haar gang gaan’, schrijft Teun Voeten in de Mare 6 (12 oktober) waarin hij positieve discriminatie en diversiteit bekritiseert. Volgens hem hebben deze niks te zoeken in de academie. Hij noemt het ‘controledrift en regelzucht’. Helaas geeft Voeten geen duidelijke argumenten waarom hij dit vindt. Hij zet in zijn opiniestuk uiteen waarom diversiteitsbeleid onzin is en hoe het beleid stamt uit ‘gender en identiteitsstudies’ die volgens hem pseudowetenschap en ‘fröbelen’ zijn.

De meest opvallende misstap in zijn opiniestuk is de aanname dat het met de positie van vrouw in de academie niet slecht is gesteld. Hij noemt de benoeming van de voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen als bewijs. De KNAW bestaat sinds 1808 en vorig jaar kreeg de organisatie haar eerste vrouwelijke president. Hoe trekt Voeten, uit het feit dat één vrouw in een 200-jarige geschiedenis is verkozen, zijn conclusie?

Het is alsof je zegt dat de VS geen rassenproblematiek heeft: Obama is immers president geworden. Zulk anekdotisch bewijs kan niet de basis zijn van een wetenschappelijke discussie. Als we immers naar de (zeer toegankelijke) cijfers kijken zien we al snel dat enkel 17,8 procent van de hoogleraren vrouw is.

Voeten probeert te problematiseren waarom bepaalde minderheden niet gerepresenteerd zijn op de universiteiten. Hij suggereert zelfs dat ‘Berbercultuur’ hier de oorzaak van kan zijn en dat ‘socialistisch paternalisme’ de katalysator is van ‘hun’ slachtofferdenken? De retorische trucjes die Voeten hier uitvoert zijn alles behalve wetenschappelijk. Daarentegen kan de ‘feministische toolbox’ die Voeten op de hak neemt, een uitkomst bieden. Door te analyseren hoe gender, socio-economische klasse, etniciteit en andere factoren invloed hebben op persoonlijke keuzes en op welke manier jouw toebehoren aan bepaalde groepen je buitensluit, kun je een bredere verklaring vinden van het probleem.

Echte emancipatie noemt Voeten ‘de extra mile’ en ‘iets harder werken omdat u een slechtere startpositie heeft, go for it’. Oftewel, als individu moet je gewoon iets harder lopen, de achterliggende structuren die het mogelijk maken om keuzes te maken zijn irrelevant. Volgens Voeten zijn er geen financiële drempels om naar de universiteit te gaan. Onderzoek heeft echter aangetoond dat vooral kinderen met laagopgeleide ouders minder snel gaan studeren sinds de invoering van het leenstelsel. Er is veel te zeggen over de invloed van geschreven en ongeschreven regels, en welk effect ze hebben op onze keuzes en mogelijkheden. Helaas lijkt Voeten in een utopie van vrije keuzes te leven.

Net zo utopisch is het idee van wetenschap om de wetenschap zelf, die voor Voeten lijkt te gaan om een pure vorm van ongebreidelde drang tot het vinden van de ‘waarheid’. Neem het voorbeeld van herhaalstudies (voor verificatie of falsificatie van eerder onderzoek; essentieel voor een zelfkritische wetenschap): die worden veel minder gedaan dan ander onderzoek. Veelal omdat onderzoekers onder hoge druk staan om ‘pakkend’ onderzoek te publiceren in hoogstaande wetenschappelijke tijdschriften. Saaier onderzoek maakt het moeilijk om financiering te krijgen.

De waan van de dag is zeker van invloed op wetenschap, en niet in de vorm van gender- en diversiteits ‘gefröbel’, zoals Voeten ons doet geloven, maar door de indirecte invloed van financiering. Los van geldstromen en regelgeving kan men ook niet om ethische vraagstukken heen. Zo kan een onderzoeker niet naar eigen inzicht proefjes uitvoeren op dieren, mensen meegerekend. Hier zijn ook regels aan verbonden. Is dit ook ‘regeldrang’ en ‘controledrift’? Vanaf daar is het maar een kleine stap naar de regels over het aanstellen van hoogleraren en promovendi. Daar zijn immers ook regels voor. Hoe praten we daar dan over? Dat is precies wat besproken wordt in onder meer het diversiteitsbeleid.

Men kan dus geen stap zetten binnen de ‘vrije’ wetenschap zonder te struikelen over een regel of twee. Wellicht kan Voeten argumenten bedenken tegen quota en positieve discriminatie, in plaats van met retorische trucjes en stromannen proberen diversiteitsbeleid en het gehele vakgebied met geridiculiseerde voorbeelden belachelijk te maken. Dan kunnen we een interessante en productieve discussie voeren over diversiteit binnen de academie.

Om terug te komen op een wetenschap die we gewoon haar gang laten gaan. Die bestaat niet en zal hopelijk ook nooit bestaan. We hebben bepaalde regels nodig om een wetenschappelijk gesprek te voeren. Regels omtrent ethiek (gelukkig maar), omtrent aanstellingen en wellicht ook regels om de universiteit een meer inclusieve werk- en studieplek te maken.

Kimini Delfos is bestuurskundige en alumnus van de Universiteit Leiden. Ze werkt sinds een aantal jaar in Stockholm

Zie ook het artikel van Leidse diversity officer Isabel Hoving: Insluiten, in plaats van uitsluiten