Wetenschap
Geen idee hoe het werkt
Katatonie-patiënten waarbij medicijnen niet helpen, kunnen heel veel baat hebben bij een behandeling met elektrische schokken. 'Het is de enige psychiatrische behandeling van voor de oorlog die nu nog steeds gebruikt wordt.'
Bart Braun
woensdag 10 februari 2016

‘Van oudsher komt katatonie vooral voor bij psychiatrische patiënten’, zegt Martijn van Noorden, psychiater bij het Leids Universitair Medisch Centrum (zie ook: Schreeuwen om GHB). ‘Die mensen werden vroeger opgesloten in de dolhuizen, de verre voorlopers van onze psychiatrische ziekenhuizen. Daar stonden ze vaak urenlang in een oncomfortabele houding. Sinds er medicijnen zijn, komt katatonie minder voor en is het meestal subtieler van aard: repeterende bewegingen, napraten of iemands bewegingen spiegelen. Dat kan nog steeds ernstig zijn: ik had laatst een patiënt die met het bovenlijf vlak boven het bed zweefde. Die deed dus urenlang een buikspieroefening, omdat hij niet kon ontspannen.

‘Katatonie is een syndroom; dat wil zeggen dat we niet weten wat het veroorzaakt. Het is een verzameling van neuropsychiatrische symptomen. Ernstige gevallen kunnen niet meer bewegen, maar als je ze dan onderzoekt, is de functie van de spieren en reflexen nog intact. Er zijn verschillende vormen, maar de ernstigste, zogeheten maligne katatonie, is er eentje waarbij je echt op moet letten. Die groep krijgt problemen met spierverval, ademhaling, bloeddruk, en moet behandeld worden op de intensive care.

‘Die behandeling bestaat in eerste instantie uit benzodiazepinen, vooral Lorazepam. Dat zijn middelen waar u en ik suf van worden, maar katatonie-patiënten worden juist alerter. Een normale dosering is een halve milligram of één milligram, maar deze mensen krijgen twee of meer milligram, en dat elke twee uur. Daar ga je normaal gesproken van in coma, maar zij kunnen zo juist vrij abrupt “ontwaken”: de ontregeling in het brein is omkeerbaar.

‘Zo’n zeventig procent knapt op die manier op. Voor de rest is elektroconvulsietherapie de volgende behandelingsoptie. Ze worden dagelijks onder narcose gebracht om een behandeling te krijgen. De toevallen die je opwekt, beïnvloeden blijkbaar de hersengebieden die betrokken zijn bij de aanmaak van zenuwstofjes; de huishouding van die stoffen is bij katatonie-patiënten verstoord. Maar hoe het precies werkt, is onbekend. Bij het gebruik van elektroshockbehandelingen bij depressies zijn we tien jaar verder en weten we stukken meer, maar zelfs daar hebben we alleen hypotheses over het werkingsmechanisme.

‘In een recent overzichtsartikel in General Hospital Psychiatry zetten we wat van onze casussen op een rijtje. Bijna iedereen wordt beter door elektroconvulsietherapie, maar bij één patiënt hebben we na 23 dagen de behandeling gestaakt wegens onvoldoende effect. Als iemand katatonisch is, kan je niet de bijwerkingen beoordelen. De behandeling veroorzaakt geheugenverlies, dus je kan er niet eindeloos mee doorgaan.

‘De behandeling met elektrische schokken heeft een slechte naam gekregen, dankzij films als One flew over the cuckoo’s nest. De toepassing is echter altijd doorgegaan, omdat het zo goed werkt. Het is de enige vooroorlogse behandeling die nog steeds wordt gebruikt, zij het in aangepaste vorm: met verdoving, spierverslappers en constante aandacht. Dat we het nog steeds gebruiken, komt doordat het een heel waardevolle uitbreiding van het psychiatrisch arsenaal is. Niet alleen voor katatonie, maar vooral ook voor depressies, al dan niet in combinatie met psychoses. Vooral bij oudere patiënten die veel verschillende klachten hebben, is het vaak veiliger dan veel andere behandelingen. Die mensen hebben alle soorten pillen al gehad, zonder dat ze opknappen. Bij deze aanpak lukt dat ineens wel.’